İbrahim surəsi

Surə 52 ayədən ibarətdir. Daha çox Hz. İbrahimin mücadələsindən bəhs edildiyi üçün surəyə bu ad verilmiştir.

بسم الله الرحمن الرحيم

Mərhəmətli, Rəhmli Allahın adıyla!

الَر كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ

1. Əlif, Lam, Ra![1] (Quran) İnsanları Rəbbinin izni ilə qaranlıqlardan aydınlığa, əziz və tərifəlayiq olanın yoluna, çıxarmaq üçün sənə nazil etdiyimiz bir kitabdır.[2]

 

اللّهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَوَيْلٌ لِّلْكَافِرِينَ مِنْ عَذَابٍ شَدِيدٍ

2. O Allahın yoluna ki, göylərdə və yerdə nə varsa Ona aiddir.[3] Şiddətli[4] əzaba görə vay kafirlərin halına![5]

 

الَّذِينَ يَسْتَحِبُّونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا عَلَى الآخِرَةِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا أُوْلَـئِكَ فِي ضَلاَلٍ بَعِيدٍ

3. Onlar, dünya həyatını sevib axirətdən üstün tutan[6], (insanları) Allahın yolundan əngəlləyən və o yolda çətin görülən bir əyrilik[7] yaratmağa çalışanlardır. Onlar dərin bir zəlalət içindədirlər.

 

وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ فَيُضِلُّ اللّهُ مَن يَشَاء وَيَهْدِي مَن يَشَاء وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ

4. Biz hər elçini[8] yalnız öz xalqının dili ilə göndərdik ki (ayələri) onlara açıq-aydın anlatsın. Artıq, Allah (zəlaləti) seçəni zəlalətə sövq edər, (doğru yolu) seçəni də yoluna qəbul edər.[9] O, əzizdir, hökm/hikmət sahibidir.

 

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللّهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ

5. Biz Musanı ayələrimizlə, “Xalqını qaranlıqlardan aydınlığa çıxar[10] və onları Allahın (cəza və mükafat verdiyi) günləri[11] haqqında bilikləndir!” – deyə, göndərmişdik. Şübhəsiz ki, bunda çox səbr edən/dirayətli və çox şükük edən hər kəs üçün ayələr/ibrətlər vardır.

 

وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ أَنجَاكُم مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ وَيُذَبِّحُونَ أَبْنَاءكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءكُمْ وَفِي ذَلِكُم بَلاء مِّن رَّبِّكُمْ عَظِيمٌ

6. Bir gün Musa xalqına belə demişdi: “Allahın üzərinizdəki nemətini xatırlayın![12] Bir zamanlar sizi Fironun xanədanından qurtardı. Onlar sizi çox pis əzablara düçar edir, oğullarınızı boğazlayıb, qadınlarınızı isə sağ buraxırdılar. Bütün bunlarda Rəbbinizdən sizin üçün böyük bir sınaq vardı.”[13]

 

وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ

7. Bir gün Rəbbiniz bunu elan etmişdi: “Əgər şükür edərsəniz, sizə olan (nemətimi) əlbəttə artıraram. Yox əgər nankorluq edərsəniz, (bilin ki) əzabım həqiqətən çox şiddətlidir.[14]

 

وَقَالَ مُوسَى إِن تَكْفُرُواْ أَنتُمْ وَمَن فِي الأَرْضِ جَمِيعًا فَإِنَّ اللّهَ لَغَنِيٌّ حَمِيدٌ

8. Musa dedi ki: “Siz və yer üzündəki hər kəs nankorlu etsə belə (bilin ki), Allahın heç bir şeyə ehtiyacı olmayan və tərifə layiq olandır.”[15]

 

أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَبَأُ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَالَّذِينَ مِن بَعْدِهِمْ لاَ يَعْلَمُهُمْ إِلاَّ اللّهُ جَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَرَدُّواْ أَيْدِيَهُمْ فِي أَفْوَاهِهِمْ وَقَالُواْ إِنَّا كَفَرْنَا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ وَإِنَّا لَفِي شَكٍّ مِّمَّا تَدْعُونَنَا إِلَيْهِ مُرِيبٍ

9. Sizdən əvvəlki Nuh, Ad və Səmud xalqlarının və onlardan sonrakıların xəbəri sizə gəlmədimi?[16] Onları Allahdan başqa heç kəs bilmir. Elçiləri onlara açıq-aydın dəlillər gətirmişdilər. Amma onlar, əllərini elçilərinin ağızlarına qoyub belə demişdilər: “Biz sizinlə göndərilənləri inkar edirik! Bizi dəvət etdiyiniz şeyə qarşı da dərin bir şəkk-şübhə içindəyik.”[17]

 

قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِي اللّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يَدْعُوكُمْ لِيَغْفِرَ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَـمًّى قَالُواْ إِنْ أَنتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُنَا تُرِيدُونَ أَن تَصُدُّونَا عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ آبَآؤُنَا فَأْتُونَا بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ

10. Onlara göndərilən elçiləri dedi ki: “Göyləri və yeri bölünmə qanuna görə yaradan[18] Allah haqqında şübhə edilərmi?[19] O, günahlarınızı bağışlamaq və müəyyən bir müddətə[20] qədər yaşatmaq üçün sizi (imana) dəvət edir. Onlar isə “Siz də eynilə bizim kimi bir bəşərsiniz.[21] Atalarımızın qulluq etdiyi şeylərdən bizi uzaqlaşdırmaq istəyirsiniz.[22] Elə isə bizə açıq-aşkar bir dəlil gətirin!” – demişdilər.

 

قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِن نَّحْنُ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ وَلَـكِنَّ اللّهَ يَمُنُّ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَمَا كَانَ لَنَا أَن نَّأْتِيَكُم بِسُلْطَانٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ وَعلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

11. Elçiləri onlara dedi ki: “ Əlbəttə, biz də sizin kimi bir bəşərik.[23] Lakin Allah, layiq gördüyü bəndələrinə (elçilik) nemətini bəxş edir.[24] Allahın izni olmadan sizi təsiri altına alacaq bir dəlil/möcüzə gətirə bilmərik.[25] Möminlər yalnız Allaha təvəkkül/güvənib dayansınlar.

 

وَمَا لَنَٓا اَلَّا نَتَوَكَّلَ عَلَى اللّٰهِ وَقَدْ هَدٰينَا سُبُلَنَاۜ وَلَنَصْبِرَنَّ عَلٰى مَٓا اٰذَيْتُمُونَاۜ وَعَلَى اللّٰهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ۟

12. Allah bizə yollarımızı göstərdiyi halda, nə deyə Allaha təvəkkül etməyək/güvənib dayanmayaq?! Bizə çəkdirdiyiniz əziyyətə əlbəttə səbr edəcəyik.[26] Təvəkkül edənlər də yalnız Allaha təvəkkül etsinlər/güvənib dayansınlar.[27]

 

وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّـكُم مِّنْ أَرْضِنَآ أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ

13. Kafirlik/görməzlik edənlər, özlərinə göndərilən elçilərə dedilər: “Ya bizim dini yaşama qaydalarına dönərsiniz ya da sizi mütləq yurdumuzdan qovub çıxaracağıq![28] Bunun üzərinə Rəbbi də onlara belə vəhy etdi: “Biz zalımları sözsüz ki, həlak edəcəyik.”

 

وَلَنُسْكِنَنَّـكُمُ الأَرْضَ مِن بَعْدِهِمْ ذَلِكَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِي وَخَافَ وَعِيدِ

14. Onlardan sonra da o torpaqlara, əlbəttə, sizi yerləşdirəcəyik. Bu (vəd), məqamımdan və təhdidimdən qorxanlar üçündür.[29]

 

وَاسْتَفْتَحُواْ وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ

15. Elçilər (yardıma) önlərinin açılmasını istədilər.[30] Hər bir inadkar zorakılıq edənin xəyalı boşa çıxdı.[31]

 

مِّن وَرَآئِهِ جَهَنَّمُ وَيُسْقَى مِن مَّاء صَدِيدٍ

16. Bunun (xəyal qırıqlığının) ardından cəhənnəm vardır.[32] Hər birinə irinli sudan içirdiləcəkdir.[33]

 

يَتَجَرَّعُهُ وَلاَ يَكَادُ يُسِيغُهُ وَيَأْتِيهِ الْمَوْتُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَمَا هُوَ بِمَيِّتٍ وَمِن وَرَآئِهِ عَذَابٌ غَلِيظٌ

17. Onu udmağa çalışacaq, ancaq boğazından keçirə bilməyəcək. Ona hər yerdən ölüm gələcək, amma o ölməyəcək.[34] Ardından da ağır bir əzab gələcək.[35]

 

مَّثَلُ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ أَعْمَالُهُمْ كَرَمَادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ فِي يَوْمٍ عَاصِفٍ لاَّ يَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُواْ عَلَى شَيْءٍ ذَلِكَ هُوَ الضَّلاَلُ الْبَعِيدُ

18. Rəbbinə qarşı kafirlik edənlərin örnəyi budur: Onların əməlləri, fırtınalı bir gündə rüzgarın şiddətlə sovurduğu bir kül kimidir. Qazandıqlarından heç bir şey əldə edə bilməzlər.[36] Dərin bir zəlalət bax elə budur!

 

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللّهَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بِالْحقِّ إِن يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ

19. Allahın, göyləri və yeri o haqq üzərə (sizi imtahan üçün)[37] yaratdığını görmədinmi? O, lazım görərsə[38] sizi yox edər və yerinizə yeni bir xalq gətirir.[39]

 

وَمَا ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ بِعَزِيزٍ

20. Bu, Allah üçün heç də çətin deyildir.[40]

 

وَبَرَزُواْ لِلّهِ جَمِيعًا فَقَالَ الضُّعَفَاء لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُواْ إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ اللّهِ مِن شَيْءٍ قَالُواْ لَوْ هَدَانَا اللّهُ لَهَدَيْنَاكُمْ سَوَاء عَلَيْنَآ أَجَزِعْنَا أَمْ صَبَرْنَا مَا لَنَا مِن مَّحِيصٍ

21. Onların hamısı (axirətdə) Allahın huzuruna çıxacaq, sonra zəiflər təkəbbürlük edənlərə belə deyəcək: “Biz sizə tabe idik. İndi siz bizi Allahın əzabından az da olsa qoruya biləcəksinizmi? Onlar da deyəcək ki: “Allah bizi yola gətirsəydi, əlbəttə biz də sizi yola gətirərdik. İndi ağlayıb-sızlasaq da, səbr etsək də bizim üçün birdir. Bizim üçün sığınılacaq bir yer yox![41]

 

وَقَالَ الشَّيْطَانُ لَمَّا قُضِيَ الأَمْرُ إِنَّ اللّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدتُّكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَمَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُم مِّن سُلْطَانٍ إِلاَّ أَن دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلاَ تَلُومُونِي وَلُومُواْ أَنفُسَكُم مَّا أَنَاْ بِمُصْرِخِكُمْ وَمَا أَنتُمْ بِمُصْرِخِيَّ إِنِّي كَفَرْتُ بِمَآ أَشْرَكْتُمُونِ مِن قَبْلُ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

22. Yarğılanma işi bitdikdə şeytan deyəcək ki: “Şübhəsiz, Allah sizə həqiqəti vəd etdi. Mən də sizə verdim, amma sözümdə durmadım. Əslində sizi boyun əydirəcək bir gücə sahib deyiləm.[42] Mən sizi sadəcə dəvət etdim, siz də dəvətimi qəbul etdiniz. Ona görə də məni qınamayın, özünüzü qınayın! Artıq nə mən sizi xilas edə bilərəm, nə də siz məni xilas edə bilərsiniz. Məni (Allaha) şərik qoşmağınızı daha əvvəl də rədd etmişdim.[43] Şübhəsiz, zalımlar üçün ağrılı-acılı bir əzab vardır.

 

وَأُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلاَمٌ

23. İnanıb güvənənlər və xeyirxah işlər görənlər isə Rəbbinin izni ilə həmişəlik qalcaqları və içindən çaylar axan cənnətlərə yerləşdiriləcəklər.[44] Orada, onların (bir-birinə) xeyir-dua diləkləri “salam” olacaqdır.[45]

 

أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاء

24. Məgər görmürsənmi, Allah gözəl bir sözü necə misal gətirdi? Gözəl bir söz; kökü sabit, dal-budaqları göyə yüksələn bir ağaç kimidir.[46]

 

تُؤْتِي أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا وَيَضْرِبُ اللّهُ الأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ

25. Rəbbinin izni ilə hər zaman meyvəsini verir. Bəlkə öyüd alırlar deyə, Allah insanlara belə misallar çəkir.[47]

 

وَمَثلُ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٍ كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ مِن فَوْقِ الأَرْضِ مَا لَهَا مِن قَرَارٍ

26. Pis bir söz isə torpaqdan qoparılmış, kökü üstə dura bilməyən çürük bir ağaç kimidir[48].

 

يُثَبِّتُ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ وَيُضِلُّ اللّهُ الظَّالِمِينَ وَيَفْعَلُ اللّهُ مَا يَشَاء

27. Allah, inanıb güvənən kəsləri həm dünya həyatında həm də axirətdə sabit/sağlam bir söz ilə sağlamlaşdırır/möhkəmlədir.[49] Zalımları isə zəlalətə uğradır. Allah, etdiyini qoyduğu qaydalara görə icra edər.

 

أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُواْ نِعْمَةَ اللّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّواْ قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ

28. Allahın nemətini nankorluqla dəyişdirənləri və öz xalqlarını həlak yurduna sürükləyənləri görmədinmi?[50]

 

جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَهَا وَبِئْسَ الْقَرَارُ

29. Cəhənnəmə… Oraya sövq ediləcəklər. Ora nə pis bir sığınacaqdır![51]

 

وَجَعَلُواْ لِلّهِ أَندَادًا لِّيُضِلُّواْ عَن سَبِيلِهِ قُلْ تَمَتَّعُواْ فَإِنَّ مَصِيرَكُمْ إِلَى النَّارِ

30. Allahın yolundan azdırmaq üçün Allaha oxçaq vəsfdə varlıqlar[52] ortaya qoydular. De ki: “(Əldə etdiklərinizlə) bir az da əylənin! Şübhəsiz ki, dönüş yeriniz o atəş olacaqdır!”[53]

 

قُل لِّعِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُواْ يُقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَيُنفِقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلانِيَةً مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَ يَوْمٌ لاَّ بَيْعٌ فِيهِ وَلاَ خِلاَلٌ

31. İnanıb güvənən bəndələrimə söylə ki; namazı doğru-düzgün qılsınlar.[54] Heç bir alış-verişin və səmimi bir dostluğun olmayacağı bir gün gəlmədən qabaq[55] özlərinə ruzi olaraq verdiklərimizdən gizli və aşkar infaq etsinlər/xeyrə xərcləsinlər.[56]

 

اللّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَّكُمْ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَكُمُ الأَنْهَارَ

32. Allah, göyləri və yeri yaradan, göydən su endirən, sonra da onunla sizə ruzi olsun deyə müxtəlif cür meyvələr çıxardan,[57] qoyduğu qaydalara görə dənizdə üzüb getməsi üçün gəmiləri xidmətinizə verəndir. Eləcə də çayları xidmətinizə vermişdir.[58]

 

وَسَخَّر لَكُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَآئِبَينَ وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ

33. (Orbitlərində) dayanmadan hərəkət edən Günəşi və Ayı xidmətinizə vermişdir. Gecəni və gündüzü də xidmətinizə vermişdir.[59]

 

وَآتَاكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَتَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ الإِنسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ

34. Sizə istədiyiniz hər şeydən verilmişdir.[60] Əgər Allahın nemətlərini sayacaq olsanız, onları sayıb qurtara bilməzsiniz.[61] Həqiqətən, insan çox zalım, çox da nankördür.

 

وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَـذَا الْبَلَدَ آمِنًا وَاجْنُبْنِي وَبَنِيَّ أَن نَّعْبُدَ الأَصْنَامَ

35. Bir zaman İbrahim belə demişdi: “Rəbbim! Bu bölgəni (Məkkəni) əmin-amanlıq yurdu et![62] Məni və övladımı bütlərə ibadət etməkdən uzaq eylə!

 

رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ فَمَن تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَمَنْ عَصَانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

36. Rəbbim! O bütlər insanların bir çoxunun yoldan çıxmasına səbəb oldu.[63] İndi kim mənə tabe olsa, şübhəsiz, o, məndəndir. Kim mənə asi olsa, şübhəsiz Sən çox bağışlayansan, rəhm edənsən![64]

 

رَّبَّنَا إِنِّي أَسْكَنتُ مِن ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِندَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُواْ الصَّلاَةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُم مِّنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ

37. Rəbbimiz! Mən öz zürriyyətimdən bir qismini Sənin Beytulhəramının[65] yaxınlığında əkin bitməz bir vadidə məskunlaşdırdım. Rəbbimiz namazı doğru-düzgün və davamlı qılsınlar deyə (Belə etdim). Sən də insanlardan bir qisminin könüllərini onlara meyl etdir və onlara məhsullardan ruzi olaraq ver[66] ki, bəlkə bu sayədə şükr edərlər.

 

رَبَّنَا إِنَّكَ تَعْلَمُ مَا نُخْفِي وَمَا نُعْلِنُ وَمَا يَخْفَى عَلَى اللّهِ مِن شَيْءٍ فَي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّمَاء

38. Rəbbimiz! Şübhəsiz ki Sən bizim gizlətdiklərimizi də aşkara vurduqlarımızı da bilirsən. Yerdə və göydə heç bir şey Allahdan gizli qalmaz.[67]

 

الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي وَهَبَ لِي عَلَى الْكِبَرِ إِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَقَ إِنَّ رَبِّي لَسَمِيعُ الدُّعَاء

39. Həmd,[68] Qoca vaxtımda mənə İsmayılı və İshaqı verən[69] Allaha məxsusdur. Həqiqətən Rəbbim duaları mütləq eşidəndir.

 

رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاَةِ وَمِن ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاء

40. Rəbbim! Məni və zürriyyətimdən gələnləri namazı düzgün və davamlı qılanlardan eylə! Rəbbimiz! Duamı qəbul et.[70]

 

رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ

• Rəbbimiz! Haqq-hesabın görüləcəyi gün məni, ata-anamı[71] və möminləri/inanıb güvnənənləri bağışla!

 

وَلاَ تَحْسَبَنَّ اللّهَ غَافِلاً عَمَّا يَعْمَلُ الظَّالِمُونَ إِنَّمَا يُؤَخِّرُهُمْ لِيَوْمٍ تَشْخَصُ فِيهِ الأَبْصَارُ

42. Əsla Allahı zalımların etdiklərindən xəbərsiz sanma! O sadəcə, onları gözlərin dəhşətdən yuvalarından fırlayacağı bir günə qədər təxirə salır.[72]

 

مُهْطِعِينَ مُقْنِعِي رُءُوسِهِمْ لاَ يَرْتَدُّ إِلَيْهِمْ طَرْفُهُمْ وَأَفْئِدَتُهُمْ هَوَاء

43. O gün onlar başlarını yuxarı dikib, gözləri fal daşı kimi açıq və könülləri içi bomboş bir halda (çağrıldıqları yerə tərəf) qaçarlar.[73]

 

وَأَنذِرِ النَّاسَ يَوْمَ يَأْتِيهِمُ الْعَذَابُ فَيَقُولُ الَّذِينَ ظَلَمُواْ رَبَّنَا أَخِّرْنَا إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ نُّجِبْ دَعْوَتَكَ وَنَتَّبِعِ الرُّسُلَ أَوَلَمْ تَكُونُواْ أَقْسَمْتُم مِّن قَبْلُ مَا لَكُم مِّن زَوَالٍ

44. İnsanları, əzabın onlara gələcəyi gün barədə xəbərdar et! O gün zalımlar belə deyəcəklər: “Rəbbimiz! Yaxın bir vaxta qədər bizə möhlət ver ki, Sənin dəvətini qəbul edək və elçilərinə tabe olaq.”[74] (Onlara belə deyilir) “Bəs siz daha əvvəl sizə bir zaval toxunmayacağına dair and içməmşdinizmi”?

 

وَسَكَنتُمْ فِي مَسَـاكِنِ الَّذِينَ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ وَتَبَيَّنَ لَكُمْ كَيْفَ فَعَلْنَا بِهِمْ وَضَرَبْنَا لَكُمُ الأَمْثَالَ

45. Özlərinə zülm edənlərin yerlərinə siz məskunlaşmışdınız.[75] Onlara nə etdiyimiz də sizə açıq-aşkar bəlli olmuşdu. Sizə misallar da çəkmişdik.[76]

 

وَقَدْ مَكَرُواْ مَكْرَهُمْ وَعِندَ اللّهِ مَكْرُهُمْ وَإِن كَانَ مَكْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِبَالُ

46. Onlar planlarını qurdular[77]. Halbuki planları Allaha məlum idi. Onların planları istərsə dağları yerindən oynatsın…

 

فَلاَ تَحْسَبَنَّ اللّهَ مُخْلِفَ وَعْدِهِ رُسُلَهُ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ ذُو انْتِقَامٍ

47. Əsla Allahın, elçilərinə verdiyi vədə xilaf çıxacağını sanma! Şübhəsiz ki, Allah əziz/güclü-qüvvətli, intiqam sahibidir.[78]

 

يَوْمَ تُبَدَّلُ الأَرْضُ غَيْرَ الأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ وَبَرَزُواْ للّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ

48. O gün, yer fərqli bir yerə, göylər də fərqli göylərə çevriləcəkdir.[79] Hər kəs bir və qəhhar/hər şeyə qalib olan Allahın huzuruna çıxarlar.[80]

 

وَتَرَى الْمُجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍ مُّقَرَّنِينَ فِي الأَصْفَادِ

49. O gün, günahkarları zincirə vurulmuş halda görəcəksən.[81]

 

سَرَابِيلُهُم مِّن قَطِرَانٍ وَتَغْشَى وُجُوهَهُمْ النَّارُ

50. Köynəkləri qətrandandır. Üzlərini də atəş bürüyəcəkdir.[82]

 

لِيَجْزِي اللّهُ كُلَّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ

51. Allah hər kəsə qazandığının qarşılığını verməsi üçün belə edər.[83] Şübhəsiz, Allah tez hesaba çəkəndir.

 

هَـذَا بَلاَغٌ لِّلنَّاسِ وَلِيُنذَرُواْ بِهِ وَلِيَعْلَمُواْ أَنَّمَا هُوَ إِلَـهٌ وَاحِدٌ وَلِيَذَّكَّرَ أُوْلُواْ الأَلْبَابِ

52. Bu (Quran), insanlara bir təbliğ/bildirişdir. Onunla xəbərdar edilsinlər, Allahın tək bir ilah olduğunu bilsinlər və ağlı səlim/sağlam düşüncə sahibi olanlar öyüd alsın/doğru biliklərini uyğulasınlar.[84]

[1] Bunlara “hurufu muqatta”, yəni tək-tək oxunan hərflər deyilir. Bunların Nəbimizdən soruşulmaması, onların bilinən bir mənası olduğunu göstərir. Yoxsa müşriklər bunu dillərinə dolayar, Nəbimizi hər zaman rahatsız edərdilər. Bu hərflərlə əlaqəli suallar, İslamın Ərəbistan yarımadası xaricinə yayılmasından sonra başlamışdır. Türkcədə belə bir ifadə tərzi yoxdur.

[2] Bəqərə 2/257; Maidə 5/16; Hədid 57/9; Talaq 65/11.

[3] Nisa 4/126; Nəhl 16/52; Tə-ha 20/6; Həcc 22/64; Şura 42/4.

[4] Şədid, güçlü bağla bağlı mənasındadır. Allah verəcəyi cəzanı bəndənin günahına bağlamışdır (Ənam 6/160).

[5] Fəth 48/13, Zariyat 51/60, Mücadələ 58/5.

[6] Yunus 10/7-8, Nəhl 16/107.

[7] Əyrilik deyə ifadə etdiyimiz  عوج = ivəc, çox diqqət etmədikcə bilinməyəcək bir əyrilikdir (Müfrədat). Bəzi din xadimləri, insanları Allah yolundan azdırmaq üçün, doğrulara çox yaxın görünən əyriliklərə baş vururlar. Bu səbəblə ən təhlükəli əyrilik, doğruya ən çox bənzəyəndir.

[8] Rəsul (رسول), birinə göndərilən söz mənasına gəldiyi kimi “o sözü çatdırmaq üçün göndərilən elçi” mənasına da gəlir (Müfrədat). Allahın elçilərinin vəzifəsi, Allahın sözlərini insanlara çatdırmaqdır. Bu səbəblə Quranda keçən Allahın rəsulu (رسول اللّه)  ifadələrində əsl vurgu ayələrədir. Elçi aramızda olmadığı üçün hazırda əsl muxatəb Qurandır (Ali-İmran 3/144) Rəsul kəlməsinə əlavə olaraq “onun gətirdiklərinə” ifadəsinə buna görə yer verilmişdir (Maidə 5/67, Nəhl 16/35).

[9] «Şaə» feilinin kökü bir şeyi «yaratmaq, var etməkdir» deməkdir (Mufrədat). Allah bəzi şeyləri bəndəsinin seçiminə uyğun yaratdığına görə, subyekti bəndə olarsa «seçib etdi», Allah olarsa «seçib yaratdı» mənasına gəlir.

[10] İbrahim 14/1.

[11] Allah bu günləri Özünə inanıb güvənənləri bilməsi və onlardan kimilərini şahid tutması üçün insanlara arasında döndərib durur (Ali-İmran 3/140).

[12] Maidə 5/20.

[13] Bəqərə 2/49, Əraf 7/127, 141, Qəsas 28/4, Mömin 40/25.

[14] Nəhl 16/112, Səbə 34/15-17.

[15] Nisa 4/131.

[16] Tövbə 9/70, Nəcm 53/50-54, Təğabün 64/5.

[17] Əraf 7/74-76, Hud 11/61-62, Səbə 34/34, Fussilət 41/13-14, Zuxruf 43/23-24.

[18] Ayədəki “fâtır (فاطر)” bir şeyi bölən mənasındadır (Lisanul Ərəb). Allah bütün varlıqları bölünmə qanuna görə yaratmışdır (İsra 17/51; Rum 30/30; Şura 42/11).

[19] Qurana görə Allahın varlığına və birliyinə inanmayan tək bir insan belə yoxdur (Əraf 7/172-173).

[20] Ənam 6/2, Nuh 71/4.

[21] Hud 11/25-27, İsra 17/94, Möminun 23/23-25, 31-34, Qəmər 54/23-24, Təğabün 64/5-6.

[22] Əraf 7/70; Hud 11/62, 87; Zuxruf 43/23.

[23] İsra 17/95.

[24] Nəhl 16/2, Həcc 22/75, Mömin 40/15, Şura 42/13.

[25] Rad 13/38; Mömin 40/78.

[26] Ənam 6/34.

[27] Təğabün 64/13.

[28] Əraf 7/88-89.

[29] Ənbiya 21/105, Nur 24/55.

[30] Bəqərə 2/214.

[31] Yunus 10/13, Hud 11/59-60, Muhamməd 47/10.

[32] Casiyə 45/10.

[33] Yunus 10/4, Kəhf 18/29, Saffat 37/67, Muhamməd 47/15, Vaqiə 56/54-55, Nəbə 78/24-25, Ğaşiyə 88/5.

[34] Tə-ha 20/74, Fatır 35/36, Əla 87/12-13.

[35] Sad 38/56-58.

[36] Bəqərə 2/264, Ali İmran 3/117, Hud 11/15-16, Kəhf 18/103-105, Nur 24/39, Furqan 25/22-23.

[37] Allah, göyləri, yeri və ikisi arasındaki varlıqları çətin bir imtahandan keçirmək üçün yaratmışdır. Bunu Hud surəsi 7-ciayədə izah etmişdir.

[38] “Şaə” feili ilə əlaqəli bu surənin 4-cü ayəsinin dipnotuna baxın.

[39] Nisa 4/133, Ənam 6/133, Fatır 35/16.

[40] Fatır 35/17.

[41] Bəqərə 2/166-167, Səbə 34/31-33, Mömin 40/47-48, Saffat 37/27–32, Sad 38/59–64.

[42] Hicr 15/42, Nahl 16/99, İsra 17/65, Səbə 34/21.

[43] Həşr 59/16.

[44] Həccc 22/14, 23, Muhamməd 47/12.

[45] Yunus 10/9-10, Əhzab 33/44.

[46] Fatır 35/10.

[47] İsra 17/89, Kəhf 18/54, Rum 30/58, Zümər 39/27, Haşr 59/21.

[48] Maidə 5/100; Əraf 7/58.

[49] İnsanlar sağlam sözə və sağlam düşüncəyə Allahın kitabından, beynəlxalq dəyərlərdən və fitrətinə yerləşdirilən ilhamla, təbiətdən əldə etdiyi müşahidələrlə sahib ola bilər (Füssilət 41/53).

[50] Bəqərə 2/211; Nəhl 16/112; Səbə 34/15-17.

[51] Sad 38/56.

[52] Müşriklər, Allah ilə müştərək xüsusiyyətlərə sahib olduğuna inandıqları varlıqları ortaya qoyaraq, istəklərini onların vasitəsi ilə  Allaha qəbul etdirəcəklərinə inanırlar (Bəqərə 2/22,165; Səbə 34/33; Füssilət 41/9.)

[53] Hicr 15/3, Zümər 39/8, Mürsəlat 77/46-47.

[54] Ənam 6/72.

[55] Bəqərə 2/254; Şura 42/47; Münafiqun 63/10.

[56] Bəqərə 2/274; Rad 13/22; Fatır 35/29-30.

[57] Bəqərə 2/22, Ənam 6/99, Loğman 31/10.

[58] Bəqərə 2/164, Nahl 16/14, İsra 17/66, Həccc 22/65, Loğman 31/31, Casiyə 45/12.

[59] Əraf 7/54, Rad 13/2, Nahl 16/12, Loğman 31/29, Fatır 35/13, Yasin 36/38-40, Zümər 39/5.

[60] Bəqərə 2/29, Casiyə 45/13.

[61] Nəhl 16/18.

[62] Bəqərə 2/126, Ənkəbud 29/67, Tin 95/3, Qureyş 106/1-4.

[63] “O bütlər” deyə məal verdiyimiz kəlmə “onlar” əvəzliyindən çıxarılmışdır. Bu ifadə ağıllı varlıqları göstərdiyi üçün, onların arxasında duran gücü və Məkkəlilərin Allahın qızları deyə, inandıqları mələkləri göstərir.

[64] İsa əleyhissəlam da axirətdə bənzər şeyləri deyəcək (Maidə 5/118).

[65] Ərəb dilində beyt, gecə qala biləcəyi yerə deyilir (Müfrədat). “İnsanlar üçün qurulan ilk Beyt, Bəkkədədir” (Ali İmran 3/96). Bəkkə, əkin bitməyən bir vadidir. Ancaq orası Allah tərəfindən güvənli hala gətirilmiş və dünyanın hər yerindən hər cür məhsulun insanlara çatdırılması təmin edilmişdir (Bəqərə 2/125-126). Tövratda da oraya Bəkkə vadisi deyilir (Məzmurlar 84/4-7). İbrahim əleyhissəlam, oğlu İsmayıl ilə birlikdə Kəbəni əvvəlki təməlləri üstünə inşa etdikdən sonra Allah ona, həcc və ümrə ediləcək yerləri göstərmiş (Bəqərə 2/128, 158, 196) və o yerlərə Məqamı İbrahim adını vermişdir (Ali İmran 3/97). Oraya Bəkkə deyilməsinin bir səbəbi; birbirini əzəcək şəkildə meydana gələn izdihamdan (التباك = tebâkk) ötrüdür (Müfrədat). Həcc ibadəti əsnasında bu izdiham Ərafat, Müzdəlifə, Mina, Kəbə və Mərvədə meydana gəlir. Bəkkə vadisinin içinə alan şəhərin adı Məkkədir. Qərb sərhəddi 17 km uzaqlıqdakı Hüdeybiyəyə qədərdir (Fəth 48/24). Məkkə üçün Məscidi Həram ifadəsi də işlədilir (Tövbə 9/7). Kəbəyə də beyt deyilir (Bəqərə 2/127; Maidə 5/2, 97).

[66] Bəqərə 2/126; Ənkəbud 29/67.

[67] Ali İmran 3/5, 29.

[68] Həmd, birini etdiyi işdən ötrü tərifləməkdir. “Hər cür tərif Aləmlərin Rəbbi Allaha məxsusdur!” demək, Onu ən gözəl tərif etməyin yoludur. Həmd, şükür kəlməsindən daha geniş məna ifadə edir. Quranda Allahı həm digər bütün canlılar həm də insanlar “həmd=tərif” edərlər. Ancaq “şükür” kəlməsi təkcə insanlarla əlaqəlidir. Şükür, daha çox bir şeyin qarşılığını ifadə etmək üçün işlədilir. Buna görə Rəbbimiz “Mənə şükr edin, nankorluq etməyin!” buyurmaqdadır (Bəqərə 2/152).

[69] Hud 11/71-72, Hicr 15/52-55, Zariyat 51/28-30.

[70] Məryəm 19/54-55, Ənbiya 21/72-73.

[71] Tövbe 9/114, Məryəm 19/47, Şuəra 26/86, Mümtahinə 60/4.

[72] Ali İmran 3/178, 188, Yunus 10/11, Nahl 16/61, Kəhf 18/58, Nur 24/57, Fatır 35/45.

[73] Tə-ha 20/108, Ənbiya 21/97, Yasin 36/51, Qəmər 54/7-8, Məaric 70/43.

[74] Ənam 6/27-28, Əraf 7/53, Möminun 23/99-100, Səcdə 32/12, Fatır 35/36–37, Zümər 39/58–59.

[75] Tə-ha 20/128; Səcdə 32/26.

[76] Qəsas 28/58, Ənkəbud 29/38, Rum 30/58, Zümər 39/27.

[77] Al i İmran 3/54, Ənam 6/123, Nəhl 16/26-27, Nəml 27/50, Fatır 35/43, Nuh 71/22.

[78] Yunus 10/103, Həcc 22/40, Rum 30/47, Mömin 40/51.

[79] Ənbiya 21/104, Zümər 39/67, Nəbə 78/18-20.

[80] Mömin 40/16.

[81] Furqan 25/13, Mömin 40/70-71, Həqqa 69/30-32.

[82] Həcc 22/19, Ənbiya 21/39, Möminun 23/104, Ənkəbud 29/55, Qəmər 54/48.

[83] Mömin 40/17, Nəcm 53/31.

[84] Ənam 6/19, 92, Əraf 7/2, Məryəm 19/97, Ənbiya 21/45, Sad 38/87, Şura 42/7, Kaf 50/45.