Əraf surəsi

Əraf surəsi, 206 ayədən ibarətdir. Bu ad, 46 və 48-ci ayələrindən götürülmüşdür. Əraf sözünün mənası “yüksək yerlər, yüksək mövqelər” deməkdir.

بسم الله الرحمن الرحيم

Mərhəmətli, Rəhmli Allahın adıyla!

 

الٓمٓصٓۜ

1. Əli, Lam, Mim, Sad![1]

كِتَابٌ اُنْزِلَ اِلَيْكَ فَلَا يَكُنْ ف۪ي صَدْرِكَ حَرَجٌ مِنْهُ لِتُنْذِرَ بِه۪ وَذِكْرٰى لِلْمُؤْمِن۪ينَ

2. Bu, sənə nazil olan kitabdır. Ona görə ürəyində bir sıxıntı olmasın. Beləcə, insanları xəbərdar edəsən və o cümlədən möminlərin zehninə yerləşmiş bir bilik olsun deyə (nazil edilmişdir).

 

اِتَّبِعُوا مَٓا اُنْزِلَ اِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِه۪ٓ اَوْلِيَٓاءَۜ قَل۪يلًا مَا تَذَكَّرُونَ

3. Rəbbinizdən sizə nazil olana tabe olun. Allah ilə aranıza qoyduğunuz vəlilərə[2] tabe olmayın! Biliyinizi nə qədər az işlədirsiz?

 

وَكَمْ مِنْ قَرْيَةٍ اَهْلَكْنَاهَا فَجَٓاءَهَا بَأْسُنَا بَيَاتًا اَوْ هُمْ قَٓائِلُونَ

4. Neçə-neçə şəhərləri həlak etdik. Əzabımız onlara gecə yuxusuna dalanda və ya günorta istirahətə çəkiləndə[3] yetişdi.

 

فَمَا كَانَ دَعْوٰيهُمْ اِذْ جَٓاءَهُمْ بَأْسُنَٓا اِلَّٓا اَنْ قَالُٓوا اِنَّا كُنَّا ظَالِم۪ينَ

5. Əzabımız onlara gəldiyi zaman onların bunu deməkdən başqa sözləri qalmamışdı: “Biz həqiqətən, zalım olmuşuq!”

 

فَلَنَسْـَٔلَنَّ الَّذ۪ينَ اُرْسِلَ اِلَيْهِمْ وَلَنَسْـَٔلَنَّ الْمُرْسَل۪ينَۙ

6. Özlərinə elçi göndərilənləri mütləq sorğu-suala çəkəcəyik. Elçiləri də mütləq sorğu-suala çəkəcəyik[4].

 

فَلَنَقُصَّنَّ عَلَيْهِمْ بِعِلْمٍ وَمَا كُنَّا غَٓائِب۪ينَ

7. Sonra da (nə etdiklərini) bildiyimiz üçün[5] onlara hamısını bir-bir söyləyəcəyik[6]. Çünki Biz, onlardan uzaqda deyildik.

 

وَالْوَزْنُ يَوْمَئِذٍۨ الْحَقُّۚ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوَاز۪ينُهُ فَاُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

8. O gün tərəzi qurulacağı da haqdır[7]. Kimin tərəziləri (savabları) ağır gələrsə, bax onlar qurtuluşa çatanlardır.

 

وَمَنْ خَفَّتْ مَوَاز۪ينُهُ فَاُو۬لٰٓئِكَ الَّذ۪ينَ خَسِرُٓوا اَنْفُسَهُمْ بِمَا كَانُوا بِاٰيَاتِنَا يَظْلِمُونَ

9. Kimin tərəziləri (savabları) isə yüngül gələrsə, onlar da ayələrimizə qarşı haqsızlıq etdiklərinə görə özlərini ziyana salanlardır.[8]

 

وَلَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْاَرْضِ وَجَعَلْنَا لَكُمْ ف۪يهَا مَعَايِشَۜ قَل۪يلًا مَا تَشْكُرُونَ۟

10. Sizi yer üzünə Biz yerləşdirdik və orada sizin üçün yaşama imkanları saxladıq. Nə qədər də az şükr edirsiniz.

 

وَلَقَدْ خَلَقْنَاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاكُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلٰٓئِكَةِ اسْجُدُوا لِاٰدَمَۗ فَسَجَدُٓوا اِلَّٓا اِبْل۪يسَۜ لَمْ يَكُنْ مِنَ السَّاجِد۪ينَ

11. Sizi (Atanız Adəmi) yaratdıq, sonra sizə surət verdik.[9] Sonra[10] mələklərə “Adəmə səcdə edin/onun qarşısında ehtiramla əyilin![11]” dedik. İblis xaric anında səcdə etdilər. O, səcdə edənlərdən olmadı.

 

قَالَ مَا مَنَعَكَ اَلَّا تَسْجُدَ اِذْ اَمَرْتُكَۜ قَالَ اَنَا۬ خَيْرٌ مِنْهُۚ خَلَقْتَن۪ي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ ط۪ينٍ

12. Allah: “Sənə əmr etdiyim zaman səcdə eyməyinə nə mane oldu?”- dedi. İblis: “Mən ondan xeyirliyəm. Çünki məni atəşdən yaratdın, onu isə palçıqdan yaratdın”- deyə, qarşılıq verdi.

 

قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا يَكُونُ لَكَ اَنْ تَتَكَبَّرَ ف۪يهَا فَاخْرُجْ اِنَّكَ مِنَ الصَّاغِر۪ينَ

13. Allah dedi ki: “En aşağı oradan![12] Orada təkəbbürlük etməyə sənin haqqın yoxdur. Dərhal çıx! Həqiqətən, sən alçaqlardansan”.

 

قَالَ اَنْظِرْن۪ٓي اِلٰى يَوْمِ يُبْعَثُونَ

14. İblis: “Onların təkrar dirildiləcəyi günə qədər mənə möhlət ver”, – dedi.

 

قَالَ اِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَر۪ينَ

15. Allah: “Sən möhlət verilənlərdənsən[13]”, – dedi.

 

قَالَ فَبِمَٓا اَغْوَيْتَن۪ي لَاَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَق۪يمَۙ

16. İblis: “Madəm məni azdırdın[14], mən də onları azdırmaq üçün mütləq Sənin doğru yolunun üstündə oturacağam”, – dedi.

 

ثُمَّ لَاٰتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ اَيْد۪يهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ اَيْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَٓائِلِهِمْۜ وَلَا تَجِدُ اَكْثَرَهُمْ شَاكِر۪ينَ

17. Sonra onların mütləq önlərindən, arxalarından, sağlarından və sollarından soxulacağam və Sən onların çoxunu, şükür edən/Sənə qarşı vəzifələrini icra edən olaraq görməyəcəksən.

 

قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْؤُ۫مًا مَدْحُورًاۜ لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لَاَمْلَـَٔنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ اَجْمَع۪ينَ

18. Allah dedi ki: “Qınanıb, qovulmuş halda çıx oradan! Onlardan hər kim sənə uysa, bil ki, mütləq sizin hamınızı cəhənnəmə dolduracam!”

 

وَيَٓا اٰدَمُ اسْكُنْ اَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ فَكُلَا مِنْ حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِم۪ينَ

19. “Ey Adəm! Sən və zövcən/arvadın cənnətə[15] yerləşin. İstədiyiniz yerdən yeyin. Ancaq bu ağaca yaxınlaşmayın! Yoxsa zalımlardan olarsınız”.

 

فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُ۫رِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْاٰتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهٰيكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هٰذِهِ الشَّجَرَةِ اِلَّٓا اَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ اَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِد۪ينَ

20. Şeytan onların bədənindəki[16] örtülü yerləri özlərinə göstərmək üçün fısıldayıb belə dedi[17]: “Baxın, Rəbbiniz bu ağacı sizə sırf ikiniz də hökmdar[18] ya da həmişəlik qalanlardan olarsınız deyə qadağan etdi[19]”.

 

وَقَاسَمَهُمَٓا اِنّ۪ي لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِح۪ينَۙ

21. İkisinə də belə and verdi: “Mən həqiqətən, sizin yaxşılığınızı istəyənlərdənəm”.

 

فَدَلّٰيهُمَا بِغُرُورٍۚ فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْاٰتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِۜ وَنَادٰيهُمَا رَبُّهُمَٓا اَلَمْ اَنْهَكُمَا عَنْ تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ وَاَقُلْ لَكُمَٓا اِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمَا عَدُوٌّ مُب۪ينٌ

22. Beləliklə, ikisini də qandırıraq qadağan olandan yeməyə sövq etdi. O ağacdan yedikləri zaman ikisinin də bədənləri özlərinə görüldü. Cənnətin/bağın yarpaqlarını üst-üstə qoyub örtünməyə çalışdılar. Rəbbi onlara belə səsləndi: “Mən sizə bu ağacı qadağan etmədimmi? Şeytan sizə açıq-aşkar düşməndir[20], demədimmi?

 

قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَٓا اَنْفُسَنَا وَاِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِر۪ينَ

23. Dedilər ki: “Rəbbimiz! Biz özümüzə zülm etdik. Əgər bizi bağışlamasan və mərhəmət etməsən, həqiqətən, biz ziyana uğrayanlardan olarıq”.

 

قَالَ اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّۚ وَلَكُمْ فِي الْاَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ اِلٰى ح۪ينٍ

24. Allah dedi ki: “Üçünüz[21] də bir-birinizin düşməni olaraq oradan enin! Yerdə sizin üçün müəyyən bir vaxta qədər qərar tutma və dolanışıq vardır”.

 

قَالَ ف۪يهَا تَحْيَوْنَ وَف۪يهَا تَمُوتُونَ وَمِنْهَا تُخْرَجُونَ۟

25. “Burada yaşayacaqsınız, burada öləcəksiniz, (təkrar dirildilib) yenə buradan çıxarılacaqsınız”, – dedi.

 

يَا بَن۪ٓي اٰدَمَ قَدْ اَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَار۪ي سَوْاٰتِكُمْ وَر۪يشًا۠ وَلِبَاسُ التَّقْوٰى ذٰلِكَ خَيْرٌۜ ذٰلِكَ مِنْ اٰيَاتِ اللّٰهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ

26. “Ey Adəm oğulları! Sizə, bədəninizi örtən, bir də sizi gözəl göstərən libas nazil etdik[22]. Libasların ən yaxşısı, təqva libası/sizi qoruyan libasdır[23]”. Bu, Allahın ayələrindəndir/dəlillərindəndir[24], bəlkə düşünüb doğrulara yönələrlər.

 

يَا بَن۪ٓي اٰدَمَ لَا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ كَمَٓا اَخْرَجَ اَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِيُرِيَهُمَا سَوْاٰتِهِمَاۜ اِنَّهُ يَرٰيكُمْ هُوَ وَقَب۪يلُهُ مِنْ حَيْثُ لَا تَرَوْنَهُمْۜ اِنَّا جَعَلْنَا الشَّيَاط۪ينَ اَوْلِيَٓاءَ لِلَّذ۪ينَ لَا يُؤْمِنُونَ

27. Ey Adəm oğulları! Şeytan, (Adəmi qandırdığı kimi) bax sizi də qandırmasın[25]! Necə ki, o, ata-ananızın bədənlərini bir-birinə göstərmək üçün libaslarını soyundurub onları o cənnətdən/baxçadan çıxarmışdı. Çünki o və qəbiləsi, sizin onları görə bilməyəcəyiniz yerdən sizi görürlər. Şübhəsiz, Biz, şeytanları iman gətirməyənlərin övliyası/yaxınları[26]

 

وَاِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً قَالُوا وَجَدْنَا عَلَيْهَٓا اٰبَٓاءَنَا وَاللّٰهُ اَمَرَنَا بِهَاۜ قُلْ اِنَّ اللّٰهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَٓاءِۜ اَتَقُولُونَ عَلَى اللّٰهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

28. Onlar, çirkin bir iş gördükləri zaman “Biz atalarımızı belə gördük, bunu bizə Allah əmr etmişdir.” – dedilər. De ki: “Allah, çirkin işləri əmr etməz! Bilmədiyiniz şeyləri Allahın üstünəmi atırsınız?”

 

قُلْ اَمَرَ رَبّ۪ي بِالْقِسْطِ۠ وَاَق۪يمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِص۪ينَ لَهُ الدّ۪ينَۜ كَمَا بَدَاَكُمْ تَعُودُونَۜ

29. De ki: “Rəbbim ədalətli olmağı əmr edər. Siz, səcdə edilən hər yerdə üzünüzü Ona tutun. Allahın dininə ixlasla/bir şey qatmadan Ona dua edin[27]! Yaradılışınızı necə başlatdı isə, təkrar dirildilib (Onun huzuruna) dönüşünüz də elə olacaqdır[28]”.

 

فَر۪يقًا هَدٰى وَفَر۪يقًا حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلَالَةُۜ اِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّيَاط۪ينَ اَوْلِيَٓاءَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ وَيَحْسَبُونَ اَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ

30. O, bir qismini doğru yola yönəltdi, bir qismi isə zəlalətə layiq görüldü. Zəlalətdə olanlar, şeytanları Allahla özləri arasına övliya/yaxın[29] olaraq tutan və üstəlik özlərini doğru yolda sananlardır.

 

يَا بَن۪ٓي اٰدَمَ خُذُوا ز۪ينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُواۚ اِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِف۪ينَ۟

31. Ey Adəm oğulları[30]! Səcdə edilən hər yerdə zinətlərinizi taxın (gözəl geyinin)[31]. Yeyin, için amma israf[32] etməyin! O, israf edənləri sevməz.

 

قُلْ مَنْ حَرَّمَ ز۪ينَةَ اللّٰهِ الَّت۪ٓي اَخْرَجَ لِعِبَادِه۪ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِۜ قُلْ هِيَ لِلَّذ۪ينَ اٰمَنُوا فِي الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيٰمَةِۜ كَذٰلِكَ نُفَصِّلُ الْاٰيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

32. De ki: “Allahın öz bəndələri üçün üzə çıxardığı zinəti və təmiz ruzini kim haram edə bilər?!” De: “Bunlar dünyada iman gətirənlər üçündür[33] (digərləri də faydalanır). Qiyamət/yenidən diriliş günündə isə yalnız iman gətirənlərə məxsus olacaqdır.” Bilən bir xalq üçün ayələrimizi beləcə müfəssəl açıqlayırıq.

 

قُلْ اِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْاِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَاَنْ تُشْرِكُوا بِاللّٰهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِه۪ سُلْطَانًا وَاَنْ تَقُولُوا عَلَى اللّٰهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

33. De ki: “Rəbbim yalnız bunları haram etmişdir: Açıq ya da gizli olan pozğun işləri[34], günahları[35], haqsız yerə həddi aşmağı, haqqında heç bir dəlil endirmədiyi bir şeyi Allaha şərik qoşmağınızı[36] və bilmədiyiniz şeyləri Allahın üstünə atmağı haram buyurmuşdur.

 

وَلِكُلِّ اُمَّةٍ اَجَلٌۚ فَاِذَا جَٓاءَ اَجَلُهُمْ لَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ

34. Hər bir ümmətin müəyyən bir əcəli[37] vardır. Əcəlləri gəlincə nə bir an ertələyə, nə də önə/qabağa keçirə bilməzlər.

 

يَا بَن۪ٓي اٰدَمَ اِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ اٰيَات۪يۙ فَمَنِ اتَّقٰى وَاَصْلَحَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

35. Ey Adəm oğulları! İçinizdən sizə ayələrimi tam olaraq oxuyan elçilər gəldiyi zaman kim Ayələrimizə qarşı gəlməkdən çəkinər və özünə düzəliş verirsə, artıq onlara bir qorxu yoxdur və onlar qəm-qüssə görməyəcəklər[38].

 

وَالَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَٓا اُو۬لٰٓئِكَ اَصْحَابُ النَّارِۚ هُمْ ف۪يهَا خَالِدُونَ

36. Ayələrimizi yalan sayanlar və ona qarşı təkəbbürlük edənlər isə cəhənnəm əhlidirlər. Onlar orada həmişəlik qalacaqlar.

 

فَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرٰى عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا اَوْ كَذَّبَ بِاٰيَاتِه۪ۜ اُو۬لٰٓئِكَ يَنَالُهُمْ نَص۪يبُهُمْ مِنَ الْكِتَابِۜ حَتّٰٓى اِذَا جَٓاءَتْهُمْ رُسُلُنَا يَتَوَفَّوْنَهُمْۙ قَالُٓوا اَيْنَ مَا كُنْتُمْ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِۜ قَالُوا ضَلُّوا عَنَّا وَشَهِدُوا عَلٰٓى اَنْفُسِهِمْ اَنَّهُمْ كَانُوا كَافِر۪ينَ

37. Allaha qarşı yalan uyduran və ya Onun ayələrini yalan sayandan daha zalım kim ola bilər? Onlara kitabdan çatacaq olan[39] çatacaq. Elçilərimiz/ölüm mələkləri, canlarını almaya gəldikdə: “Allah ilə aranıza qoyub çağırdıqlarınız hanı?”- deyə, soruşarlar. Onlar da: “Qeyb olub getdilər!”- deyərlər və kafir olduqlarına dair öz əleyhlərinə şahidlik edərlər.

 

قَالَ ادْخُلُوا ف۪ٓي اُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْاِنْسِ فِي النَّارِۜ كُلَّمَا دَخَلَتْ اُمَّةٌ لَعَنَتْ اُخْتَهَاۜ حَتّٰٓى اِذَا ادَّارَكُوا ف۪يهَا جَم۪يعًاۙ قَالَتْ اُخْرٰيهُمْ لِاُو۫لٰيهُمْ رَبَّنَا هٰٓؤُ۬لَٓاءِ اَضَلُّونَا فَاٰتِهِمْ عَذَابًا ضِعْفًا مِنَ النَّارِۜ قَالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَلٰكِنْ لَا تَعْلَمُونَ

38. Allah onlara belə deyəcəkdir: “Sizdən əvvəl gəlib keçmiş olan cin və insan tayfası ilə bərabər bu atəşə girin! Oraya girən hər dəstə, öz qardaş dəstəsini lənətləyəcəkdir/uzaqlaşdıracaqdır. Nəhayət hamısı orada toplandığı zaman sonradan gələnlər, daha əvvəlkilər barəsində[40] belə deyəcəkdir: “Rəbbimiz! Bunlar bizi yoldan çıxatdılar. Sən cəhənnəm əzabını bunlar üçün iki qat artır!” Allah deyər ki: “Hər biriniz üçün iki qat[41] artıq əzab var. Lakin siz bilmirsiniz!”

 

وَقَالَتْ اُو۫لٰيهُمْ لِاُخْرٰيهُمْ فَمَا كَانَ لَكُمْ عَلَيْنَا مِنْ فَضْلٍ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ۟

39. Əvvəlkilər sonrakılara: “Sizin bizə qarşı heç bir üstünlüyünüz yoxdur! Elə isə siz də qazandıqlarınıza görə əzabı dadın!

 

اِنَّ الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ اَبْوَابُ السَّمَٓاءِ وَلَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتّٰى يَلِجَ الْجَمَلُ ف۪ي سَمِّ الْخِيَاطِۜ وَكَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُجْرِم۪ينَ

40. Ayələrimiz qarşısında yalana sarılan və onlara təkəbbürlə yanaşanlara göyün qapıları açılmaz[42], dəvə[43] iynə dəliyindən keçənə qədər cənnətə girə bilməzlər! Biz günahkarları bax belə cəzalandırırıq.

 

لَهُمْ مِنْ جَهَنَّمَ مِهَادٌ وَمِنْ فَوْقِهِمْ غَوَاشٍۜ وَكَذٰلِكَ نَجْزِي الظَّالِم۪ينَ

41. Onlar üçün cəhənnəmdən bir döşək və üstlərində də (cəhənnəmdən) örtükləri olacaqdır. Biz zalımları bax belə cəzalandırırıq.

 

وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا اِلَّا وُسْعَهَاۘ اُو۬لٰٓئِكَ اَصْحَابُ الْجَنَّةِۚ هُمْ ف۪يهَا خَالِدُونَ

42. İman gətirən və xeyirxah işlər görənlərə gəlincə -ki, biz heç kimə gücündən artığını yükləmərik- bax onlar cənnət əhlidir. Onlar orada həmişəlik qalacaqlar.

 

وَنَزَعْنَا مَا ف۪ي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ تَجْر۪ي مِنْ تَحْتِهِمُ الْاَنْهَارُۚ وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذ۪ي هَدٰينَا لِهٰذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلَٓا اَنْ هَدٰينَا اللّٰهُۚ لَقَدْ جَٓاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّۜ وَنُودُٓوا اَنْ تِلْكُمُ الْجَنَّةُ اُو۫رِثْتُمُوهَا بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

43. Biz onların köksündə olan kin-küdurətdən nə varsa çəkib çıxardarıq. Altlarından çaylar axar. Onlar deyərlər: “Bizi bura gətirib çıxaran Allaha həmd olsun! Əgər Allah bizi doğru yola yönəltməsəydi, biz öz başımıza bu yolu tapa bilməzdik. Rəbbimizin elçiləri həqiqətən doğrunu gətirmişlər”. Onlara belə deyiləcək: Cənnət budur! Buraya, etdiyiniz əməllər sayəsində varis oldunuz[44]”.

 

وَنَادٰٓى اَصْحَابُ الْجَنَّةِ اَصْحَابَ النَّارِ اَنْ قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّاۜ قَالُوا نَعَمْۚ فَاَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ اَنْ لَعْنَةُ اللّٰهِ عَلَى الظَّالِم۪ينَۙ

44. Cənnət əhli, cəhənnəm əhlinə belə səslənir: “Rəbbimizin bizə vəd etdiyinin bir həqiqət olduğunu gördük. Bəs siz, Rəbbinizin sizə vəd etdiyinin bir həqiqət olduğunu gördünüzmü?” Onlar da “Bəli”- deyərlər. Elə bu zaman onların arasından bir carcı belə səslənəcək: “Allahın lənəti/uzaqlaşdırması zalımlara olsun!”

 

 

اَلَّذ۪ينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَب۪يلِ اللّٰهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًاۚ وَهُمْ بِالْاٰخِرَةِ كَافِرُونَۜ

45. Onlar, (insanları) Allahın yolundan döndərməyə və o yolu əyri[45] göstərməyə çalışanlardır.[46] Onlar axirəti də inkar edənlərdir.

 

وَبَيْنَهُمَا حِجَابٌۚ وَعَلَى الْاَعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِس۪يمٰيهُمْۚ وَنَادَوْا اَصْحَابَ الْجَنَّةِ اَنْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَهُمْ يَطْمَعُونَ

46. O ikisinin (cənnət və cəhənnəm) arasında bir pərdə vardır. Əraf üzərində hər kəsi simasından tanıyan adamlar vardır[47]. Bunlar, cənnətə girəcəklərini ümid etdikləri halda hələ oraya getməmiş cənnət əhlinə: “Sizə salam/əminamanlıq olsun!”- deyə, səslənirlər.

 

وَاِذَا صُرِفَتْ اَبْصَارُهُمْ تِلْقَٓاءَ اَصْحَابِ النَّارِۙ قَالُوا رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِم۪ينَ۟

47. Onların (cənnətə girməyi ümid edənlərin) gözləri cəhənnəm əhlinə tərəf çevrildiyi zaman belə deyərlər: “Rəbbimiz! Bizi bu zalımlar qövmü ilə bərabər tutma!”

 

وَنَادَى أَصْحَابُ الأَعْرَافِ رِجَالاً يَعْرِفُونَهُمْ بِسِيمَاهُمْ قَالُواْ مَا أَغْنَى عَنكُمْ جَمْعُكُمْ وَمَا كُنتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ

48. Əraf əhli (cənnət və cəhənnəm arasında olanlar), simalarından tanıdıqları bəzi adamlara[48] belə səslənirlər: “Gördünüzmü? Nə yığdıqlarınızın nə də təkəbbürünüzün sizə bir faydası oldu.”

 

أَهَـؤُلاء الَّذِينَ أَقْسَمْتُمْ لاَ يَنَالُهُمُ اللّهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ لاَ خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَلاَ أَنتُمْ تَحْزَنُونَ

49. (Cənnətə girməyi ümid edənləri göstərərək, cəhənnəmliklərə belə deyərlər:) “Allah onları Öz rəhmətinə nail etməyəcək”, – deyə and içdikləriniz bunlarmıydı? (Sonra cənnətliklərə yönəlib) “Girin cənnətə! Artıq üzərinizdə nə bir qorxu olacaq nə də qəm-qüssə”.

 

وَنَادَى أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِيضُواْ عَلَيْنَا مِنَ الْمَاء أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْكَافِرِينَ

50. Cəhənnəm əhli, cənnət əhlinə: “Suyunuzdan ya da Allahın sizə verdiyi ruzidən bizə də pay verin!”- deyə, səslənirlər. Cənnətdəkilər: “Allah, onları kafirlərə haram etdi.[49]” – deyərlər.

 

الَّذِينَ اتَّخَذُواْ دِينَهُمْ لَهْوًا وَلَعِبًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا فَالْيَوْمَ نَنسَاهُمْ كَمَا نَسُواْ لِقَاء يَوْمِهِمْ هَـذَا وَمَا كَانُواْ بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ

51. Dünya həyatına aldanaraq, dinlərini əyləncə və oyun halına gətirənlər[50], ayələrimizi –bilə-bilə inkar edib, bu günə qovuşmağı necə unutdularsa, biz də bu gün onları unudacayıq.

 

وَلَقَدْ جِئْنَاهُم بِكِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَى عِلْمٍ هُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُون

52. Bu bir həqiqət ki, biz, inanan və güvənən xalqa bir rəhbər və rəhmət olması üçün bir elm[51] üzrə təfsilatlı izah etdiyimiz bir kitab gətirdik.

 

هَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ تَأْوِيلَهُ يَوْمَ يَأْتِي تَأْوِيلُهُ يَقُولُ الَّذِينَ نَسُوهُ مِن قَبْلُ قَدْ جَاءتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ فَهَل لَّنَا مِن شُفَعَاء فَيَشْفَعُواْ لَنَا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ قَدْ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ

53. Onlar yalnız kitabın verdiyi xəbərdarlıqların aqibətinimi gözləyirlər? Xəbərdarlıqlar gerçəkləşdiyi gün, daha əvvəl onu unutmuş olanlar[52] belə deyəcəklər: “Rəbbimizin elçiləri haqqı gətirmişlər. İndi bizim üçün şəfaətçilər varmı, şəfaət etsin ya da dünyaya geri qaytarıla bilərikmi ki, etdiklərimizdən başqasını edək?!” Həqiqətən onlar özlərinə ziyan etmişlər. Artıq onlar özlərinə ziyan etmişlər. (Şəfaətçi deyə) Uydurduqları da onlardan uzaqlaşmışdır.

إِنَّ رَبَّكُمُ اللّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَكَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ

54. Sizin Rəbbiniz/Sahibiniz, göyləri və yeri altı gündə[53] yaradan, sonra ərşə/idarəsinin başına[54] keçən Allahdır. Gündüzü durmadan təqib edən gecə ilə örtər. Günəşi, ayı və ulduzları da əmri ilə/qoyduğu qanuna görə xidmətinizə verilmiş olaraq yaratmışdır[55]. Bilin ki, yaratmaq da əmr etmək/qanun qoymaq[56] da Onun işidir! Aləmlərin Rəbbi olan Allah, nə uca bir bərəkət qaynağıdır!

 

ادْعُواْ رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ

55. Rəbbinizə yalvarıb yaxararaq və ürəkdən dua edin. O, həddi aşanları əsla sevməz.

 

وَلاَ تُفْسِدُواْ فِي الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَرِيبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِينَ

56. Nizama salındıqdan sonra yer üzündə fitnə-fəsad törətməyin. Allaha, qorxaraq və (rəhmətini) umaraq dua edin. Şübhəsiz ki, Allahın rəhməti yaxşılıq edənlərə çox yaxındır.

 

وَهُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ حَتَّى إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالاً سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَّيِّتٍ فَأَنزَلْنَا بِهِ الْمَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ كَذَلِكَ نُخْرِجُ الْموْتَى لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

57. O, küləkləri rəhməti önündə müjdə[57] olaraq göndərəndir. Belə ki, küləklər, ağır bir yağmur buludunu asanlıqla daşıdığı vaxt onu ölü/çoraq bir diyara sövq edərik. O buludla oraya su endirir, o su ilə hər cür meyvələri (torpaqdan) çıxarırıq. Ölüləri də bax beləcə (torpaqdan) çıxardacayıq[58]. Bəlkə düşünüb doğrulara yönələrsiniz.

 

وَالْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَالَّذِي خَبُثَ لاَ يَخْرُجُ إِلاَّ نَكِدًا كَذَلِكَ نُصَرِّفُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَشْكُرُونَ

58. Təmiz/Münbit torpağın bitkisi Rəbbinin izni ilə (rahat, bol) çıxar. Pis/Çoraq torpaqdan bir şey çıxmaz, çıxsa da çətin/faydasız olur. Şükür edən bir xalq üçün ayələrimizi təfsilatlı/müxtəlif yönlərdən bax belə izah edirik.

 

لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـهٍ غَيْرُهُ إِنِّيَ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ

59. And olsun, Nuhu xalqına elçi olaraq göndərdik[59]. Onlara belə dedi: “Ey xalqım! Allaha qulluq edin! Sizin Ondan başqa ilahınız yoxdur! Mən, sizə əzəmətli bir günün əzabının gəlməsindən qorxuram!”

 

قَالَ الْمَلأُ مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاكَ فِي ضَلاَلٍ مُّبِينٍ

60. Xalqının öndərləri dedilər ki: “Biz səni həqiqətən açıq-aşkar bir zəlalət içində görürük”.

 

قَالَ يَا قَوْمِ لَيْسَ بِي ضَلاَلَةٌ وَلَكِنِّي رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ

61. Nuh dedi ki: “Ey xalqım! Məndə bir zəlalət yoxdur. Əksinə mən aləmlərin Rəbbi tərəfindən göndərilmiş bir elçiyəm.

 

 

أُبَلِّغُكُمْ رِسَالاَتِ رَبِّي وَأَنصَحُ لَكُمْ وَأَعْلَمُ مِنَ اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ

62. Sizə Rəbbimin göndərdiklərini təbliğ edir və sizə öyüd-nəsihət verirəm. Sizin bilmədiyiniz şeyləri mən Allahdan öyrənirəm.

 

اَوَعَجِبْتُمْ اَنْ جَٓاءَكُمْ ذِكْرٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَلٰى رَجُلٍ مِنْكُمْ لِيُنْذِرَكُمْ وَلِتَتَّقُوا وَلَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ

63. Aranızdan bir adama sizi xəbərdar etməsi üçün və sizin də Allaha qarşı gəlməkdən çəkinib, rəhmətinə qovuşmağınız üçün Rəbbinizdən, doğruya yönləndirəcək bir bilgi gəlməsinə təəccübmü edirsiz?”

 

فَكَذَّبُوهُ فَاَنْجَيْنَاهُ وَالَّذ۪ينَ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ وَاَغْرَقْنَا الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَاۜ اِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمًا عَم۪ينَ۟

64. Beləcə onlar (Nuhu) yalanladılar. Biz də onu və gəmidə onunla bərabər olanları qurtardıq. Ayələrimiz qarşısında yalana sarılanları da suda boğduq. Çünki onlar kor bir xalq idi.

 

وَاِلٰى عَادٍ اَخَاهُمْ هُودًاۜ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰهَ مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُۜ اَفَلَا تَتَّقُونَ

65. Ad xalqına da qardaşları Hudu göndərdik[60]. Dedi ki: “Ey xalqım! Allaha qulluq edin! Sizin Ondan başqa ilahınız yoxdur. Allaha qarşı gəlməkdən çəkinmirsinizmi?”

 

قَالَ الْمَلَاُ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ٓ اِنَّا لَنَرٰيكَ ف۪ي سَفَاهَةٍ وَاِنَّا لَنَظُنُّكَ مِنَ الْكَاذِب۪ينَ

66. Xalqının öndərlərindən kafirlik edənlər belə dedilər: “Biz səni həqiqətən səfehlik içində görür və səni yalancılardan sayırıq”.

 

قَالَ يَا قَوْمِ لَيْسَ ب۪ي سَفَاهَةٌ وَلٰكِنّ۪ي رَسُولٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَم۪ينَ

67. Hud dedi ki: “Ey xalqım! Məndə bir səfehlik yoxdur. Əksinə mən,aləmlərin Rəbbi tərəfindən göndərilmiş bir elçiyəm”.

 

اُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبّ۪ي وَاَنَا۬ لَكُمْ نَاصِحٌ اَم۪ينٌ

68. Sizə Rəbbimin göndərdiklərini təbliğ edirəm. Mən sizin üçün etibarlı bir nəsihətçiyəm.

 

اَوَعَجِبْتُمْ اَنْ جَٓاءَكُمْ ذِكْرٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَلٰى رَجُلٍ مِنْكُمْ لِيُنْذِرَكُمْۜ وَاذْكُرُٓوا اِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَٓاءَ مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَكُمْ فِي الْخَلْقِ بَصْۣطَةًۚ فَاذْكُرُٓوا اٰلَٓاءَ اللّٰهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

69. Aranızdan bir adama sizi xəbərdar etməsi üçün Rəbbinizdən, doğruya yönləndirəcək bir bilgi/kitab gəlməsinə təəccübmü edirsiz?” Xatırlayın ki, Allah, Nuh xalqından sonra sizi onların yerinə gətirdi və yaradılış etibarilə iri cüssəli etdi. Allahın nemətlərini ağlınızda tutun ki, umduğunuza qovuşasınız”,

 

قَالُٓوا اَجِئْتَنَا لِنَعْبُدَ اللّٰهَ وَحْدَهُ وَنَذَرَ مَا كَانَ يَعْبُدُ اٰبَٓاؤُ۬نَاۚ فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَٓا اِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِق۪ينَ

70. Dedilər ki: “İndi sən bizə təkcə Allaha qulluq edək və atalarımızın qulluq etdikləri şeylərdən əl çəkək deyəmi gəldin?”

 

قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌۜ اَتُجَادِلُونَن۪ي ف۪ٓي اَسْمَٓاءٍ سَمَّيْتُمُوهَٓا اَنْتُمْ وَاٰبَٓاؤُ۬كُمْ مَا نَزَّلَ اللّٰهُ بِهَا مِنْ سُلْطَانٍۜ فَانْتَظِرُٓوا اِنّ۪ي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِر۪ينَ

71. Hud dedi ki: “Rəbbinizdən sizin başınıza bir pisliyin və qəzəbin yağması dəqiqləşdi. Allahın heç bir dəlil endirmədiyi, yalnız sizin və atalarınızın taxdığı isimlər haqqındamı mənimlə mübahisə edirsiniz? Elə isə gözləyin, mən də sizinlə bərabər gözləyənlərdənəm!”

 

فَاَنْجَيْنَاهُ وَالَّذ۪ينَ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَقَطَعْنَا دَابِرَ الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا وَمَا كَانُوا مُؤْمِن۪ينَ۟

72. Sonra onu və onunla bərabər olanları rəhmətimizlə xilas etdik. Ayələrimiz qarşısında yalana sarılanların da kökünü kəsdik. Onlar mömin/inanıb güvənmiş deyillər.

 

وَاِلٰى ثَمُودَ اَخَاهُمْ صَالِحًاۢ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰهَ مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُۜ قَدْ جَٓاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْۜ هٰذِه۪ نَاقَةُ اللّٰهِ لَكُمْ اٰيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ ف۪ٓي اَرْضِ اللّٰهِ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُٓوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ اَل۪يمٌ

73. Səmud xalqına da qardaşları Salihi göndərdik[61]. Dedi ki: “Ey xalqım! Allaha qulluq edin! Sizin Ondan başqa ilahınız yoxdur. Sizə Rəbbinizdən açıq-aydın bir dəlil gəldi. Budur sizə bir ayə/möcüzə olaraq Allahın dəvəsi! Onu buraxın Allahın torpağında otlasın. Ona pislik etməyin, yoxsa sizə acı bir əzab toxunar.

 

وَاذْكُرُٓوا اِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَٓاءَ مِنْ بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّاَكُمْ فِي الْاَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِهَا قُصُورًا وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُيُوتًاۚ فَاذْكُرُٓوا اٰلَٓاءَ اللّٰهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْاَرْضِ مُفْسِد۪ينَ

74. Xatırlayın ki, Allah Ad xalqından sonra sizi onların yerinə gətirdi və bu yerlərə yerləşdirdi. Buranın düzənliklərində qəsrlər tikir, dağlarını oyub evlər tikirdiniz. Allahın nemətlərini ağlınızdan çıxarmayın! Yer üzündə fitnə-fəsad törədərək qarışıqlıq salmayın!”

 

قَالَ الْمَلَاُ الَّذ۪ينَ اسْتَكْبَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ لِلَّذ۪ينَ اسْتُضْعِفُوا لِمَنْ اٰمَنَ مِنْهُمْ اَتَعْلَمُونَ اَنَّ صَالِحًا مُرْسَلٌ مِنْ رَبِّه۪ۜ قَالُٓوا اِنَّا بِمَٓا اُرْسِلَ بِه۪ مُؤْمِنُونَ

75. Xalqının kibirli öndərləri əzilənlərə, onların iman gətirənlərinə belə dedilər: “Siz Salihin Rəbbi tərəfindən göndərildiyini həqiqətən bilirsiniz?” Onlar da: “Biz onunla göndərilənə əlbəttə inanıb güvənirik”- dedilər.

 

قَالَ الَّذ۪ينَ اسْتَكْبَرُٓوا اِنَّا بِالَّذ۪ٓي اٰمَنْتُمْ بِه۪ كَافِرُونَ

76. Təkəbbürlük edənlər: “Biz sizin inandığınız şeyi inkar edənlərik”, – dedilər.

 

فَعَقَرُوا النَّاقَةَ وَعَتَوْا عَنْ اَمْرِ رَبِّهِمْ وَقَالُوا يَا صَالِحُ ائْتِنَا بِمَا تَعِدُنَٓا اِنْ كُنْتَ مِنَ الْمُرْسَل۪ينَ

77. Nəhayət, dişi dəvənin ayaqlarını kəsdilər (öldürdülər), beləcə, Rəbbinin əmrinə qarşı çıxdılar və: “Ey Salih! Əgər sən göndərilmiş elçilərdənsənsə, bizə vəd etdiyinz əzabı gətir!”- dedilər.

 

 فَاَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَاَصْبَحُوا ف۪ي دَارِهِمْ جَاثِم۪ينَ

78. Çox keçmədən onları o güçlü sarsıntı yaxaladı[62], öz evlərində eləcə diz üstə çöküb qaldılar.

 

فَتَوَلّٰى عَنْهُمْ وَقَالَ يَا قَوْمِ لَقَدْ اَبْلَغْتُكُمْ رِسَالَةَ رَبّ۪ي وَنَصَحْتُ لَكُمْ وَلٰكِنْ لَا تُحِبُّونَ النَّاصِح۪ينَ

79. Salih onlardan üz döndərdi[63] və belə dedi: “Ey xalqım! Mən Rəbbimin göndərdiyini sizə təbliğ etdim/bildirdim və sizə öyüd-nəsihət verdim. Lakin siz öyüd-nəsihət verənləri sevmirsiniz.

 

وَلُوطًا اِذْ قَالَ لِقَوْمِه۪ٓ اَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَكُمْ بِهَا مِنْ اَحَدٍ مِنَ الْعَالَم۪ينَ

80. Lutu da elçi göndərdik. Bir zaman o öz xalqına belə səslənmişdi: ‘Siz o pozğun işi görürsüz[64]?! Bəşəriyyətdən heç kimsə bu işdə sizin qədər irəli getmədi[65].

 

اِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِنْ دُونِ النِّسَٓاءِۜ بَلْ اَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ

81. Siz qadınların arasından kişilərə şəhvətlə yaxınlaşırsız. Əslində siz, həddi aşmış bir xalqsınız.

 

وَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِه۪ٓ اِلَّٓا اَنْ قَالُٓوا اَخْرِجُوهُمْ مِنْ قَرْيَتِكُمْۚ اِنَّهُمْ اُنَاسٌ يَتَطَهَّرُونَ

82. Xalqının cavabı isə: “Çıxarın onları ölkənizdən! Onlar təmiz qalmaya çalışan insanlardır!”- deməkdən ibarət oldu.

 

فَاَنْجَيْنَاهُ وَاَهْلَهُٓ اِلَّا امْرَاَتَهُۘ كَانَتْ مِنَ الْغَابِر۪ينَ

83. Biz də onu və ailəsini qurtardıq. Ancaq arvadı xaric. O, (bədəninin) qalıqları qalanlardan oldu[66].

 

وَاَمْطَرْنَا عَلَيْهِمْ مَطَرًاۜ فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِم۪ينَ۟

84. Onların üstünə (bişmiş palçıqdan daş və kül) yağışı[67] yağdırdıq. İndi sən o günahkarların aqibətinin necə olduğunu bir düşün!

 

وَاِلٰى مَدْيَنَ اَخَاهُمْ شُعَيْبًاۜ قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰهَ مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُۜ قَدْ جَٓاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَاَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْم۪يزَانَ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ اَشْيَٓاءَهُمْ وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْاَرْضِ بَعْدَ اِصْلَاحِهَاۜ ذٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِن۪ينَۚ

85. Mədyənə də qardaşları Şuaybı göndərdik. Dedi ki: “Ey xalqım! Allaha qulluq edin! Sizin Ondan başqa ilahınız yoxdur. Rəbbinizdən sizə açıq-aydın bir dəlil gəldi, artıq ölçünü və tərəzini düz tutun! İnsanlara mallarını əksik verməyin! Nizama (Allah tərəfindən) salındıqdan sonra yer üzündə fitnə-fəsad törətməyin! Əgər möminsinizsə/inanıb güvənmişsinizsə, sizin üçün xeyirli olan budur!

 

وَلَا تَقْعُدُوا بِكُلِّ صِرَاطٍ تُوعِدُونَ وَتَصُدُّونَ عَنْ سَب۪يلِ اللّٰهِ مَنْ اٰمَنَ بِه۪ وَتَبْغُونَهَا عِوَجًاۚ وَاذْكُرُٓوا اِذْ كُنْتُمْ قَل۪يلًا فَكَثَّرَكُمْۖ وَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِد۪ينَ

86. Hədə-qorxu salaraq, hər yolun başında oturub Allaha inanıb güvənənləri Allahın yolundan əngəlləməyə və o yolu əyri[68] göstərməyə çalışmayın! Xatırlayın ki, bir zaman siz çox az idiniz, O sizi çoxaltdı. Fitnə-fəsad törədənlərin aqibətinin necə olduğuna bir baxın!

 

وَاِنْ كَانَ طَٓائِفَةٌ مِنْكُمْ اٰمَنُوا بِالَّذ۪ٓي اُرْسِلْتُ بِه۪ وَطَٓائِفَةٌ لَمْ يُؤْمِنُوا فَاصْبِرُوا حَتّٰى يَحْكُمَ اللّٰهُ بَيْنَنَاۚ وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِم۪ينَ

87. Əgər mənimlə göndərilənə bir qisminiz inanır, bir qisminiz də inanmırsa, Allah aramızda hökm verənə qədər dayanın![69] O, hökm verənlərin ən xeyirlisidir.

 

قَالَ الْمَلَاُ الَّذ۪ينَ اسْتَكْبَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ لَنُخْرِجَنَّكَ يَا شُعَيْبُ وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا مَعَكَ مِنْ قَرْيَتِنَٓا اَوْ لَتَعُودُنَّ ف۪ي مِلَّتِنَاۜ قَالَ اَوَلَوْ كُنَّا كَارِه۪ينَ

88. Xalqının təkəbbürlük göstərən öndərləri belə dedilər: “Ey Şuayb! Ya qəti surətdə bizim dini yaşayış qaydalarına dönərsən ya da səni və bərabərində olan inananları mütləq ölkəmizdən çaxardarıq!” Şuayb: “Biz istəməsək də?”- dedi.

 

قَدِ افْتَرَيْنَا عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا اِنْ عُدْنَا ف۪ي مِلَّتِكُمْ بَعْدَ اِذْ نَجّٰينَا اللّٰهُ مِنْهَاۜ وَمَا يَكُونُ لَنَٓا اَنْ نَعُودَ ف۪يهَٓا اِلَّٓا اَنْ يَشَٓاءَ اللّٰهُ رَبُّنَاۜ وَسِعَ رَبُّنَا كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًاۜ عَلَى اللّٰهِ تَوَكَّلْنَاۜ رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَاَنْتَ خَيْرُ الْفَاتِح۪ينَ

89. Allah bizi, sizin dini yaşayış qaydalarından qurtardıqdan sonra, biz təkrar ona qayıtsaq, Allaha qarşı yalan uydurmuş olarıq. Rəbbimiz Allah istəmədikcə[70], əsla sizin dininizə dönən deyilik. Rəbbimiz elmi ilə hər şeyi əhatə etmişdir. Biz Allaha təvəkkül etdik/Güvəndik. Rəbbimiz! Bizimlə xalqımızın arasını haqqa uyğun bir şəkildə ayır! Sən ayırd edənlərin ən xeyirlisisən.

 

وَقَالَ الْمَلَاُ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ لَئِنِ اتَّبَعْتُمْ شُعَيْبًا اِنَّكُمْ اِذًا لَخَاسِرُونَ

90. Xalqının kafir olan öndərləri belə dedilər: “Əgər Şuayba tabe olsanız, mütləq ziyana uğrayarsınız!”

 

فَاَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَاَصْبَحُوا ف۪ي دَارِهِمْ جَاثِم۪ينَۚۛ

91. Çox keçmədən onları elə bir sarsıntı sardı ki, yurdlarında diz üstü çöküb qaldılar[71].

 

اَلَّذ۪ينَ كَذَّبُوا شُعَيْبًا كَاَنْ لَمْ يَغْنَوْا ف۪يهَاۚۛ اَلَّذ۪ينَ كَذَّبُوا شُعَيْبًا كَانُوا هُمُ الْخَاسِر۪ينَ

92. Suaybı yalanlayanlar, sanki orada heç rəfah içində yaşamamışdılar. Şuaybı yalanlayanlar, onlar özləri ziyana uğradılar.

 

فَتَوَلّٰى عَنْهُمْ وَقَالَ يَا قَوْمِ لَقَدْ اَبْلَغْتُكُمْ رِسَالَاتِ رَبّ۪ي وَنَصَحْتُ لَكُمْۚ فَكَيْفَ اٰسٰى عَلٰى قَوْمٍ كَافِر۪ينَ۟

93. Şuayb onlardan üz döndərdi və belə dedi: “Ey xalqım! Mən Rəbbimin göndərdiklərini sizə təbliğ etdim/bildirdim və sizə öyüd-nəsihət verdim. Ayələri görmək istəməyən bir xalq üçün mən niyə üzülüm ki?!

 

وَمَٓا اَرْسَلْنَا ف۪ي قَرْيَةٍ مِنْ نَبِيٍّ اِلَّٓا اَخَذْنَٓا اَهْلَهَا بِالْبَأْسَٓاءِ وَالضَّرَّٓاءِ لَعَلَّهُمْ يَضَّرَّعُونَ

94. Hansı ölkəyə bir nəbini elçi olaraq göndərsək, oranın xalqını mütləq sıxıntı və zərərə məruz buraxırıq ki, bizə yalvarıb-yaxarsınlar.

 

ثُمَّ بَدَّلْنَا مَكَانَ السَّيِّئَةِ الْحَسَنَةَ حَتّٰى عَفَوْا وَقَالُوا قَدْ مَسَّ اٰبَٓاءَنَا الضَّرَّٓاءُ وَالسَّرَّٓاءُ فَاَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ

95. Sonra pisliyi yaxşılıqla əvəz etdik. Nəhayət artdılar və belə dedilər: “Şübhəsiz bu cür qıtlığı və bolluğu atalarımız da gördü”. Biz də onları heç özləri hiss etmədən qəflətən yaxaladıq.

 

وَلَوْ اَنَّ اَهْلَ الْقُرٰٓى اٰمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَٓاءِ وَالْاَرْضِ وَلٰكِنْ كَذَّبُوا فَاَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ

96. Əgər o ölkənin əhalisi, inanıb güvənsəydi və Allaha qarşı gəlməkdən çəkinsəydi, onlara göyün və yerin bolluq və bərəkət qapılarını açardıq. Lakin, yalana sarıldılar. Biz də onları qazandıqları (günahları) səbəbi ilə yaxaladıq.

 

اَفَاَمِنَ اَهْلُ الْقُرٰٓى اَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنَا بَيَاتًا وَهُمْ نَٓائِمُونَۜ

97. Məgər o xalqın əhalisi, əzabımızın onlara gecə yatarkən gəlməyəcəyindən əmin oldular?

 

اَوَاَمِنَ اَهْلُ الْقُرٰٓى اَنْ يَأْتِيَهُمْ بَأْسُنَا ضُحًى وَهُمْ يَلْعَبُونَ

98. Yaxud o ölkələrin əhalisi, əzabımızın gündüz[72] əylənərkən gəlməyəcəyindən əmin oldular?

 

اَفَاَمِنُوا مَكْرَ اللّٰهِۚ فَلَا يَأْمَنُ مَكْرَ اللّٰهِ اِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ۟

99. Yoxsa onlar, Allahın planındanmı əmin oldular? Ziyana uğrayan xalqdan başqa heç kim Allahın planına qarşı əmin ola bilməz!

 

اَوَلَمْ يَهْدِ لِلَّذ۪ينَ يَرِثُونَ الْاَرْضَ مِنْ بَعْدِ اَهْلِهَٓا اَنْ لَوْ نَشَٓاءُ اَصَبْنَاهُمْ بِذُنُوبِهِمْۚ وَنَطْبَعُ عَلٰى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ

100. Əvvəlki sahiblərindən sonra o yerə mirasçı olanları bu da yola gətirmədimi? Əgər lazım gəlsəydi biz onları da günahları ucbatından müsibətə düçar edərdik. Qəlblərini möhürləyər və artıq bir şey eşitməzdilər[73].

 

تِلْكَ الْقُرٰى نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ اَنْبَٓائِهَاۚ وَلَقَدْ جَٓاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِۚ فَمَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا بِمَا كَذَّبُوا مِنْ قَبْلُۜ كَذٰلِكَ يَطْبَعُ اللّٰهُ عَلٰى قُلُوبِ الْكَافِر۪ينَ

101. Bax bunlar, bəzi xəbərlərini sənə anlatdığımız ölkələrdir. Elçiləri onlara açıq-aydın dəlillər gətirdilər. Ancaq onlar daha əvvəl yalanladıqları şeylərə yenə də inanmadılar. Allah, görməzlikdə dirənənlərin qəlblərini bax belə möhürləyər.

 

وَمَا وَجَدْنَا لِاَكْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍۚ وَاِنْ وَجَدْنَٓا اَكْثَرَهُمْ لَفَاسِق۪ينَ

102. Biz onların çoxunda əhdə vəfa görmədik. Amma onların çoxunu həqiqətən yoldan çıxmış kimsələr olaraq gördük.

 

ثُمَّ بَعَثْنَا مِنْ بَعْدِهِمْ مُوسٰى بِاٰيَاتِنَٓا اِلٰى فِرْعَوْنَ وَمَلَا۬ئِه۪ فَظَلَمُوا بِهَاۚ فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِد۪ينَ

103. Sonra onların ardından Musanı aylərimizlə/möcüzələrimizlə Firona və onun əyanlarına göndərdik. Onlar isə möcüzələri inkar etdilər. Bax gör fəsadçıların aqibəti necə oldu?!

 

وَقَالَ مُوسٰى يَا فِرْعَوْنُ اِنّ۪ي رَسُولٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَم۪ينَۚ

104. Musa belə dedi: “Ey Firon! Mən aləmlərin Rəbbi/Sahibi tərəfindən göndərilmiş bir elçiyəm.

 

حَق۪يقٌ عَلٰٓى اَنْ لَٓا اَقُولَ عَلَى اللّٰهِ اِلَّا الْحَقَّۜ قَدْ جِئْتُكُمْ بِبَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ فَاَرْسِلْ مَعِيَ بَن۪ٓي اِسْرَٓاء۪يلَۜ

105. Mənim vəzifəm, Allah haqqında ancaq həqiqəti söyləməkdir. Mən sizə Rəbbinizdən açıq-aydın dəlillər gətirmişəm. İndi İsrailoğullarını mənimlə bərabər göndər[74]!

 

قَالَ اِنْ كُنْتَ جِئْتَ بِاٰيَةٍ فَأْتِ بِهَٓا اِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِق۪ينَ

106. Firon ded ki: “Əgər bir möcüzə ilə gəlmisənsə, onu gətir görək. Əlbəttə ki, doğru sözlü isən.

 

فَاَلْقٰى عَصَاهُ فَاِذَا هِيَ ثُعْبَانٌ مُب۪ينٌۚ

107. Bu sözün ardından Musa, əsasını atdı. Bir də gördülər ki, o böyük bir ilan (olub).

 

وَنَزَعَ يَدَهُ فَاِذَا هِيَ بَيْضَٓاءُ لِلنَّاظِر۪ينَ۟

108. Bir də əlini (qoynundan) çıxartdı və o, baxanlar üçün ağappaq (olub).

 

قَالَ الْمَلَاُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ اِنَّ هٰذَا لَسَاحِرٌ عَل۪يمٌۙ

109. Firon xalqının əyanları dedilər ki: “Həqiqətən, bu, bilikli bir sehirbazdır!

 

يُر۪يدُ اَنْ يُخْرِجَكُمْ مِنْ اَرْضِكُمْۚ فَمَاذَا تَأْمُرُونَ

110. Sizi ölkənizdən çıxarmaq istəyir!. (Firon da:[75]) Elə isə nə əmr edirsiniz?

 

قَالُٓوا اَرْجِهْ وَاَخَاهُ وَاَرْسِلْ فِي الْمَدَٓائِنِ حَاشِر۪ينَۙ

111. Dedilər ki: “Onu və qardaşını saxla, şəhərlərə (sehrbazları) yığan adamlar göndər.

 

يَأْتُوكَ بِكُلِّ سَاحِرٍ عَل۪يمٍ

112. Bütün bilikli sehrbazları sənə gətirsinlər.

 

وَجَٓاءَ السَّحَرَةُ فِرْعَوْنَ قَالُٓوا اِنَّ لَنَا لَاَجْرًا اِنْ كُنَّا نَحْنُ الْغَالِب۪ينَ

113. Sehrbazlar Firavunun yanına gəlib dedilər: “Əgər biz qalib gəlsək, əlbəttə ki, bizə bir mükafat olacaq, elə deyilmi?

 

قَالَ نَعَمْ وَاِنَّكُمْ لَمِنَ الْمُقَرَّب۪ينَ

114. (Firon) dedi: “Əlbəttə, üstəlik mənə yaxın adamlardan olacaqsınız”.

 

قَالُوا يَا مُوسٰٓى اِمَّٓا اَنْ تُلْقِيَ وَاِمَّٓا اَنْ نَكُونَ نَحْنُ الْمُلْق۪ينَ

115. Sehrbazlar dedilər ki: “Ey Musa! Əvvəlcə sən atacaqsan, yoxsa biz ataq?!”

 

قَالَ اَلْقُواۚ فَلَمَّٓا اَلْقَوْا سَحَرُٓوا اَعْيُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَٓاؤُ۫ بِسِحْرٍ عَظ۪يمٍ

116. Musa: “Siz atın!” dedi. Onlar atdıqda insanların gözlərini sehrlədilər/boyadılar və onları qorxuya düşürdülər. Böyük bir sehr göstərdilər.

 

وَاَوْحَيْنَٓا اِلٰى مُوسٰٓى اَنْ اَلْقِ عَصَاكَۚ فَاِذَا هِيَ تَلْقَفُ مَا يَأْفِكُونَۚ

117. Biz də Musaya: “Əsanı at!”- deyə vəhy etdik. Bir də gördülər ki, o, sehrbazların uydurduqları[76] şeyləri tutub udur.

 

فَوَقَعَ الْحَقُّ وَبَطَلَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَۚ

118. Beləcə, haqq yerini tapdı. Onların əməlləri isə boşa çıxdı.

 

 

فَغُلِبُوا هُنَالِكَ وَانْقَلَبُوا صَاغِر۪ينَۚ

119. (Firon və xanədanı) Artıq orada məğlub edildilər və aşağılanmış halda geri döndülər.

 

وَاُلْقِيَ السَّحَرَةُ سَاجِد۪ينَۚ

120. Sehrbazlar isə səcdəyə qapandılar.

 

قَالُٓوا اٰمَنَّا بِرَبِّ الْعَالَم۪ينَۙ

121. “Biz aləmlərin Rəbbinə/Sahibinə inanıb güvəndik”- dedilər.

 

رَبِّ مُوسٰى وَهٰرُونَ

122. “Musanın və Harunun Rəbbinə!”

 

قَالَ فِرْعَوْنُ اٰمَنْتُمْ بِه۪ قَبْلَ اَنْ اٰذَنَ لَكُمْۚ اِنَّ هٰذَا لَمَكْرٌ مَكَرْتُمُوهُ فِي الْمَد۪ينَةِ لِتُخْرِجُوا مِنْهَٓا اَهْلَهَاۚ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ

123. Firon dedi: “Mən sizə icazə vermədən ona iman gətirdiniz? Şübhəsiz ki, bu, əhalisini oradan çıxartmaq məqsədilə şəhərdə qurduğunuz bir plandır. Tezliklə biləcəksiniz!

 

لَاُقَطِّعَنَّ اَيْدِيَكُمْ وَاَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلَافٍ ثُمَّ لَاُصَلِّبَنَّكُمْ اَجْمَع۪ينَ

124. Mütləq sizin əllərinizi və ayaqlarınızı çarpaz kəsəcəyəm, sonra mütləq sizin hamınızı asacağam!

 

قَالُٓوا اِنَّٓا اِلٰى رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَۚ

125. Dedilər ki: Şübhəsiz, biz Rəbbimizə dönəcəyik.

 

وَمَا تَنْقِمُ مِنَّٓا اِلَّٓا اَنْ اٰمَنَّا بِاٰيَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَٓاءَتْنَاۜ رَبَّنَٓا اَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَتَوَفَّنَا مُسْلِم۪ينَ۟

126. Sənin bizdən intiqam almağının isə, Rəbbimizin ayələri bizə gəlincə, bizim onlara inanıb güvənməyimizə görədir. Rəbbimiz! Bizə səbr/dirayət ver! Canımızı da müsəlman/təslim olmuş kəslər olaraq al!

 

وَقَالَ الْمَلَاُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ اَتَذَرُ مُوسٰى وَقَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِي الْاَرْضِ وَيَذَرَكَ وَاٰلِهَتَكَۜ قَالَ سَنُقَتِّلُ اَبْنَٓاءَهُمْ وَنَسْتَحْي۪ نِسَٓاءَهُمْۚ وَاِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ

127. Firon xalqının öndərlərindən olanları dedilər ki: “Musanı və xalqını buraxırsan ki, onlar bu torpaqlarda fitnə-fəsad törətsin, səni də ilahlarını da tərk etsinlər?! Firon dedi ki: “Tezliklə onların oğullarını öldürəcək və qadınlarını sağ buraxacağıq. Biz onların üstündə əzici bir gücə sahibik.

 

قَالَ مُوسٰى لِقَوْمِهِ اسْتَع۪ينُوا بِاللّٰهِ وَاصْبِرُواۚ اِنَّ الْاَرْضَ لِلّٰهِ۠ يُورِثُهَا مَنْ يَشَٓاءُ مِنْ عِبَادِه۪ۜ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّق۪ينَ

128. Musa xalqına belə dedi: “Siz köməyi Allahdan istəyin və səbr edin. Bu torpaqlar Allahındır. Bəndələrindən seçdiyini onun varisi edər. Aqibət Allaha qarşı gəlməkdən çəkinənlərindir.

 

قَالُٓوا اُو۫ذ۪ينَا مِنْ قَبْلِ اَنْ تَأْتِيَنَا وَمِنْ بَعْدِ مَا جِئْتَنَاۜ قَالَ عَسٰى رَبُّكُمْ اَنْ يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ وَيَسْتَخْلِفَكُمْ فِي الْاَرْضِ فَيَنْظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ۟

129. Dedilər ki: “Sən bizə gəlmədən əvvəl də bizə əziyyət edildi, sən gəldikdən sonra da”. Musa: “Bəlkə də Rəbbiniz, düşməninizi məhv edəcək və sizi bu torpaqların varisi edəcəkdir. Sonra da sizin nə kimi əməllər işləyəcəyinizə baxacaqdır”.

 

وَلَقَدْ اَخَذْنَٓا اٰلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّن۪ينَ وَنَقْصٍ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ

130. Bəlkə ağıllarını başlarına alarlar deyə Firon xanədanını illərlə quraqlıq və qıtlıqla cəzalandırdıq.

 

فَاِذَا جَٓاءَتْهُمُ الْحَسَنَةُ قَالُوا لَنَا هٰذِه۪ۚ وَاِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَطَّيَّرُوا بِمُوسٰى وَمَنْ مَعَهُۜ اَلَٓا اِنَّمَا طَٓائِرُهُمْ عِنْدَ اللّٰهِ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ

131. Onlara bir yaxşılıq gələndə “Bu bizim haqqımızdır!”- deyərdilər. Başlarına pis bir şey gəlincə də “Bu uğursuzluq, Musa və onunla bərabər olanlar ucbatındandır”- deyərdilər. Bilin ki, onlara gələn hər uğursuzluq təkcə Allah qatındandır, lakin onların çoxu bunu bilməz[77].

 

وَقَالُوا مَهْمَا تَأْتِنَا بِه۪ مِنْ اٰيَةٍ لِتَسْحَرَنَا بِهَاۙ فَمَا نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِن۪ينَ

132. Dedilər ki: “Bizi ovsunlamaq üçün nə möcüzə istəyirsən gətir, sənə inanan deyilik!”.

 

فَاَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ اٰيَاتٍ مُفَصَّلَاتٍ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا مُجْرِم۪ينَ

133. Bunun üzərinə onlara sel, çəyirtkə, həşərat, qurbağa və qan[78], ayrı-ayrə möcüzələr göndərdik. Onlar yenə də kibirləndilər və günahkar bir xalq oldular.

 

وَلَمَّا وَقَعَ عَلَيْهِمُ الرِّجْزُ قَالُوا يَا مُوسَى ادْعُ لَنَا رَبَّكَ بِمَا عَهِدَ عِنْدَكَۚ لَئِنْ كَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَكَ وَلَنُرْسِلَنَّ مَعَكَ بَن۪ٓي اِسْرَٓاء۪يلَۚ

134. Nə vaxt üstlərinə bir afət çöksə: “Ey Musa! Səninlə olan əhdi hörmətinə bizim üçün Rəbbinə dua et! Əgər bu afəti üstümüzdən qaldırarsan, mütləq sənə inanacayıq və şübhəsiz İsrail oğullarını səninlə bərabər yollayacayıq”- dedilər.

 

فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُمُ الرِّجْزَ اِلٰٓى اَجَلٍ هُمْ بَالِغُوهُ اِذَا هُمْ يَنْكُثُونَ

135. Elə ki, o afəti bir müddətə üstlərindən qaldırdıq, dərhal verdikləri sözü pozurdular.

 

فَانْتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَاَغْرَقْنَاهُمْ فِي الْيَمِّ بِاَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا وَكَانُوا عَنْهَا غَافِل۪ينَ

136. Nəhayət onlara layiq olduqları cəzanı verdik; hamısını dənizdə boğduq[79]. Çünki onlar ayələrimizi yalanlayır və ona qarşı qafil olmuşdular.

 

وَاَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذ۪ينَ كَانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الْاَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّت۪ي بَارَكْنَا ف۪يهَاۜ وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنٰى عَلٰى بَن۪ٓي اِسْرَٓاء۪يلَ بِمَا صَبَرُواۜ وَدَمَّرْنَا مَا كَانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَمَا كَانُوا يَعْرِشُونَ

137. Əzilmiş zəif xalqı (İsrail oğullarını) isə bərəkətləndirdiyimiz o torpaqların şərqinə və qərbinə varis etdik. Səbrli/dirayətli olmalarına qarşılıq Rəbbinin İsrail oğullarına verdiyi gözəl söz beləcə yerinə yetdi[80]. Firon və xalqının qurduqlarını və tikib ucaltdıqlarını da yerlə bir etdik.

 

وَجَاوَزْنَا بِبَن۪ٓي اِسْرَٓاء۪يلَ الْبَحْرَ فَاَتَوْا عَلٰى قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلٰٓى اَصْنَامٍ لَهُمْۚ قَالُوا يَا مُوسَى اجْعَلْ لَنَٓا اِلٰهًا كَمَا لَهُمْ اٰلِهَةٌۜ قَالَ اِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ

138. İsrail oğullarını dənizdən keçirdik. Onlar, öz bütlərinə sitayiş edən bir xalqa rast gəldilər. (İsrail oğulları:) “Ey Musa! Onların özlərinə məxsus ilahları olduğu kimi sən də bizə xüsusi bir ilah düzəlt!”- dedilər. Musa: “Siz həqiqətən cahillik edən bir xalqsınız[81]”- dedi.

 

اِنَّ هٰٓؤُ۬لَٓاءِ مُتَبَّرٌ مَا هُمْ ف۪يهِ وَبَاطِلٌ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

139. Şübhəsiz ki, bunların içində olduqları din çökmüşdür. Etdikləri əməllər də batildir”.

 

قَالَ اَغَيْرَ اللّٰهِ اَبْغ۪يكُمْ اِلٰهًا وَهُوَ فَضَّلَكُمْ عَلَى الْعَالَم۪ينَ

140. Sözünə belə davam etdi: “Sizə Allahdan başqa ilah axtarımmı? Üstəlik O sizi aləmlərə üstün etdi”.

 

وَاِذْ اَنْجَيْنَاكُمْ مِنْ اٰلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُٓوءَ الْعَذَابِۚ يُقَتِّلُونَ اَبْنَٓاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَٓاءَكُمْۜ وَف۪ي ذٰلِكُمْ بَلَٓاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظ۪يمٌ۟

141. Unutmayın ki, sizi Firon xanədanından qurtarmışdıq. Onlar sizə əzabın ən pisini vermək istəyir, oğullarınızı öldürür, qadınlarınızı da sağ buraxırdılar. Bu sizin üçün Rəbbiniz tərəfindən böyük bir sınaq idi[82].

 

وَوٰعَدْنَا مُوسٰى ثَلٰث۪ينَ لَيْلَةً وَاَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ م۪يقَاتُ رَبِّه۪ٓ اَرْبَع۪ينَ لَيْلَةًۚ وَقَالَ مُوسٰى لِاَخ۪يهِ هٰرُونَ اخْلُفْن۪ي ف۪ي قَوْم۪ي وَاَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَب۪يلَ الْمُفْسِد۪ينَ

142. Musaya otuz gecəlik vədə verdik və buna on gecə daha əlavə etdik. Beləliklə, Rəbbinin təyin etdiyi müddət qırx gecəyə tamamlandı[83]. Musa qardaşı Haruna: “Xalqımın içərisində məni əvəz et və islah etməyə çalış. Fəsadçıların yoluna tabe olma!”

 

وَلَمَّا جَٓاءَ مُوسٰى لِم۪يقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُۙ قَالَ رَبِّ اَرِن۪ٓي اَنْظُرْ اِلَيْكَۜ قَالَ لَنْ تَرٰين۪ي وَلٰكِنِ انْظُرْ اِلَى الْجَبَلِ فَاِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرٰين۪يۚ فَلَمَّا تَجَلّٰى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسٰى صَعِقًاۚ فَلَمَّٓا اَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ اِلَيْكَ وَاَنَا۬ اَوَّلُ الْمُؤْمِن۪ينَ

143. Musa təyin etdiyimiz yerə gəlib, Rəbbi də onunla danışanda “Rəbbim! Mənə özünü göstər ki, Sənə baxım”,- dedi. Allah: “Məni əsla görə bilməzsən. Lakin o dağa bax, əgər o yerində dura bilsə, məni görə bilərsən”,- dedi. Rəbbi dağa təcəlli edincə, onu darmadağın etdi. Musa düşüb bayıldı. Özünə gəlincə dedi ki: “Səni nöqsanlardan uzaq tuturam, Sənə tövbə etdim. Mən inananların ilkiyəm”.

 

 قَالَ يَا مُوسٰٓى اِنِّي اصْطَفَيْتُكَ عَلَى النَّاسِ بِرِسَالَات۪ي وَبِكَلَام۪يۘ فَخُذْ مَٓا اٰتَيْتُكَ وَكُنْ مِنَ الشَّاكِر۪ينَ

144. Allah dedi ki: “Ey Musa! Göndərdiklərimlə[84] və birbaşa danışmağımla səni seçib insanlar üzərində üstün tutdum. Elə isə sənə verdiyimi al və şükür edənlərdən ol!”.

 

وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الْاَلْوَاحِ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ مَوْعِظَةً وَتَفْص۪يلًا لِكُلِّ شَيْءٍۚ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِاَحْسَنِهَاۜ سَاُر۪يكُمْ دَارَ الْفَاسِق۪ينَ

145. Biz onun üçün o lövhələrdə hər cür öyüdü və hər şeyin təfsilatını yazdıq[85]. “Bunları möhkəm tut! Xalqına da əmr et ki, ona yaxşıca yapışsınlar. Yoldan çıxmışların yurdunu yaxında sizə göstərəcəyəm”.

 

سَاَصْرِفُ عَنْ اٰيَاتِيَ الَّذ۪ينَ يَتَكَبَّرُونَ فِي الْاَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّۜ وَاِنْ يَرَوْا كُلَّ اٰيَةٍ لَا يُؤْمِنُوا بِهَاۚ وَاِنْ يَرَوْا سَب۪يلَ الرُّشْدِ لَا يَتَّخِذُوهُ سَب۪يلًاۚ وَاِنْ يَرَوْا سَب۪يلَ الْغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَب۪يلًاۜ ذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا وَكَانُوا عَنْهَا غَافِل۪ينَ

146. Yer üzündə haqsız yerə kibirlənənləri ayələrimdən uzaqlaşdıracağam. Onlar bütün ayəni görsələr də yenə ona inanmazlar. Doğru yolu/Ağlın yolunu görsələr, o yolda getməzlər. Ancaq əyri/azğınlıq yolunu görsələr, onu özlərinə yol edərlər. Bunun səbəbi də ayələrimizi yalan saymaları və ondan qafil olmalarıdır.

 

وَالَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا وَلِقَٓاءِ الْاٰخِرَةِ حَبِطَتْ اَعْمَالُهُمْۜ هَلْ يُجْزَوْنَ اِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ۟

147. Ayələrimizi və axirətə qovuşmağı yalan sayanların əməlləri puç olmuşdur. Onlar ancaq etdiklərinin cəzasını çəkərlər.

 

وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسٰى مِنْ بَعْدِه۪ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلًا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌۜ اَلَمْ يَرَوْا اَنَّهُ لَا يُكَلِّمُهُمْ وَلَا يَهْد۪يهِمْ سَب۪يلًاۢ اِتَّخَذُوهُ وَكَانُوا ظَالِم۪ينَ

148. Musanın xalqı, ondan sonra zinət əşyalarından böyürən bir buzov heykəli düzəltdilər. Onun özləri ilə danışa bilmədiyini və özlərinə bir yol göstərmədiyini görmədilərmi? Onu ilah[86] qəbul etdilər və zalım kimsələr oldular.

 

وَلَمَّا سُقِطَ ف۪ٓي اَيْد۪يهِمْ وَرَاَوْا اَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّواۙ قَالُوا لَئِنْ لَمْ يَرْحَمْنَا رَبُّنَا وَيَغْفِرْ لَنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِر۪ينَ

149. Peşman olub ağılları başlarına gəlincə və artıq yoldan azdıqlarını görüncə belə dedilər: “Əgər Rəbbimiz bizə mərhəmət etməz və bağışlamazsa, biz həqiqətən ziyana uğrayanlardan olarıq”.

 

وَلَمَّا رَجَعَ مُوسٰٓى اِلٰى قَوْمِه۪ غَضْبَانَ اَسِفًاۙ قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُون۪ي مِنْ بَعْد۪يۚ اَعَجِلْتُمْ اَمْرَ رَبِّكُمْۚ وَاَلْقَى الْاَلْوَاحَ وَاَخَذَ بِرَأْسِ اَخ۪يهِ يَجُرُّهُٓ اِلَيْهِۜ قَالَ ابْنَ اُمَّ اِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُون۪ي وَكَادُوا يَقْتُلُونَن۪يۘ فَلَا تُشْمِتْ بِيَ الْاَعْدَٓاءَ وَلَا تَجْعَلْن۪ي مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِم۪ينَ

150. Musa xalqına qəzəbli və kədərli bir halda dönüncə belə dedi[87]: “Məndən sonra arxamca nə pis işlər görmüşünüz! Rəbbinizin (cəzalandırma) əmrini[88] tezləşdirməkmi istədiniz!” Lövhələri buraxdı[89] və qardaşının başını tutub özünə doğru çəkməyə başladı. Harun dedi ki: “Anamın oğlu! Bu xalq məni əzdi, az qaldı ki öldürələr. Mənimlə belə rəftar edərək düşmənləri sevindirmə! Məni zalımlarla bir tutma!”

 

قَالَ رَبِّ اغْفِرْ ل۪ي وَلِاَخ۪ي وَاَدْخِلْنَا ف۪ي رَحْمَتِكَۘ وَاَنْتَ اَرْحَمُ الرَّاحِم۪ينَ۟

151. Musa dedi ki “Rəbbim! Məni və qardaşımı bağışla. Bizi rəhmətinə daxil et. Sən rəhm edənlərin ən rəhmlisisən!

 

اِنَّ الَّذ۪ينَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَيَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَذِلَّةٌ فِي الْحَيٰوةِ الدُّنْيَاۜ وَكَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُفْتَر۪ينَ

152. Şübhəsiz ki, buzovu ilah qəbul edənlərə Rəbbindən bir qəzəb və dünya həyatında bir zillət vardır. İftiraçıları bax belə cəzalandırırıq.

 

وَالَّذ۪ينَ عَمِلُوا السَّيِّـَٔاتِ ثُمَّ تَابُوا مِنْ بَعْدِهَا وَاٰمَنُواۘ اِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَح۪يمٌ

153. Pis əməllər işləyib sonra ardından tövbə edib/dönüb iman gətirənlərə gəlincə, şübhəsiz ki, Rəbbin bundan sonra bağışlayandır, rəhmlidir.

 

وَلَمَّا سَكَتَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبُ اَخَذَ الْاَلْوَاحَۚ وَف۪ي نُسْخَتِهَا هُدًى وَرَحْمَةٌ لِلَّذ۪ينَ هُمْ لِرَبِّهِمْ يَرْهَبُونَ

154. Musanın qəzəbi soyuyub sakitləşdiyi zaman lövhələri götürdü. O lövhələrdə belə yazılmışdı: “Bu, Rəbbindən qorxanlar üçün bir rəhbər və bir rəhmətdir”.

 

وَاخْتَارَ مُوسٰى قَوْمَهُ سَبْع۪ينَ رَجُلًا لِم۪يقَاتِنَاۚ فَلَمَّٓا اَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قَالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ اَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَاِيَّايَۜ اَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَٓاءُ مِنَّاۚ اِنْ هِيَ اِلَّا فِتْنَتُكَۜ تُضِلُّ بِهَا مَنْ تَشَٓاءُ وَتَهْد۪ي مَنْ تَشَٓاءُۜ اَنْتَ وَلِيُّنَا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَاَنْتَ خَيْرُ الْغَافِر۪ينَ

155. Musa, təyin etdiyimiz yerə getmək üçün xalqından yetmiş adam seçdi. Şiddətli bir sarsıntıya məruz qalınca dedi ki: “Rəbbim! İstəsəydin onları da məni də daha əvvəl həlak edərdin. Aramızdakı səfehlərin etdikləri üzündən bizi də həlak edəcəksən? Bu, sənin imtahanından[90] başqa bir şey deyil. Beləliklə kimisinin zəlalətini, kimisinin də yola gəldiyini qərarlaşdırırsan. Bizim vəlimiz/yaxınımız Sənsən. Bizi bağışla, bizə mərhəmət eylə. Sən bağışlayanların ən xeyirlisisən.

 

وَاكْتُبْ لَنَا ف۪ي هٰذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْاٰخِرَةِ اِنَّا هُدْنَٓا اِلَيْكَۜ قَالَ عَذَاب۪ٓي اُص۪يبُ بِه۪ مَنْ اَشَٓاءُۚ وَرَحْمَت۪ي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍۜ فَسَاَكْتُبُهَا لِلَّذ۪ينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكٰوةَ وَالَّذ۪ينَ هُمْ بِاٰيَاتِنَا يُؤْمِنُونَۚ

156. Bu dünyada da axirətdə də bizə gözəl şeylər yaz. Biz Sənə yönəldik”. Allah dedi ki “yoldan çıxdığına qərar verdiyim[91] kəsi əzabıma düçar edərəm. Rəhmətim isə hər şeyi əhatə edir. Onu, qorunub çəkinənlərə[92] və zəkat verənlərə yazacağam[93]. Ayələrimə inanıb güvənən o kəslərə də yazacağam:

 

اَلَّذ۪ينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْاُمِّيَّ الَّذ۪ي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرٰيةِ وَالْاِنْج۪يلِۘ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهٰيهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَٓائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ اِصْرَهُمْ وَالْاَغْلَالَ الَّت۪ي كَانَتْ عَلَيْهِمْۜ فَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا بِه۪ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذ۪ٓي اُنْزِلَ مَعَهُٓۙ اُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ۟

157. Onlar, yanlarındakı Tövrat və İncildə yazılı gördükləri ümmi[94] nəbi olan rəsula/elçiyə tabe olanlardır. O elçi onlara yaxşılığı əmr edir, pislikdən də qaçındırır. Onlara təmiz şeyləri halal, pis şeyləri də haram edir[95]. Onların ısrını/ağır yükünü[96] və üstlərindəki qandalları[97] qaldırır. Ona inanıb güvənən və dəyərini bilən, ona yardımcı olan və onunla birlikdə nazil olan nura (Qurana) tabe olan kəslər, bax əsil qurtuluşa nail olanlar onlardır”.

 

قُلْ يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ اِنّ۪ي رَسُولُ اللّٰهِ اِلَيْكُمْ جَم۪يعًاۨ الَّذ۪ي لَهُ مُلْكُ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِۚ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ يُحْي۪ وَيُم۪يتُۖ فَاٰمِنُوا بِاللّٰهِ وَرَسُولِهِ النَّبِيِّ الْاُمِّيِّ الَّذ۪ي يُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَكَلِمَاتِه۪ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ

158. De ki: “Ey insanlar! Mən Allahın hamınıza göndərdiyi elçiyəm. Göylərin və yerin səlahiyyəti Ondadır. Ondan başqa ilah yoxdur. O, həm həyat verir həm də öldürür[98]. Elə isə Allaha və ümmi nəbi olan elçiyə inanıb güvənin. O, Allaha və Onun sözlərinə inanıb güvənir. Siz də ona tabe olun ki, doğru yolu tapa biləsiniz”.

 

وَمِنْ قَوْمِ مُوسٰٓى اُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِه۪ يَعْدِلُونَ

159. Musanın xalqından doğruları göstərən və onunla ədaləti saxlayan bir ümmət/dəstə həmişə var idi[99].

 

وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ اَسْبَاطًا اُمَمًاۜ وَاَوْحَيْنَٓا اِلٰى مُوسٰٓى اِذِ اسْتَسْقٰيهُ قَوْمُهُٓ اَنِ اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَۚ فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًاۜ قَدْ عَلِمَ كُلُّ اُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْۜ وَظَلَّلْنَا عَلَيْهِمُ الْغَمَامَ وَاَنْزَلْنَا عَلَيْهِمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوٰىۜ كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْۜ وَمَا ظَلَمُونَا وَلٰكِنْ كَانُٓوا اَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ

160. Biz onları on iki ayrı ümmətə/dəstəyə böldük. Xalqı Musadan su istəyincə: “Əsanla daşa vur!”- deyə vəhy etdik. Daşdan on iki çeşmə fışqırdı. Hər bölük, su içəcəyi yerini bildi. Buludlarla da üstlərinə kölgə saldıq və üstəlik çörək[100] və bıldırcın əti endirdik. “Verdiyimiz ruzilərin təmiz olanından yeyin!”- (dedik). Onlar zülmü bizə deyil, öz nəfslərinə zülm edirdilər[101].

 

وَاِذْ ق۪يلَ لَهُمُ اسْكُنُوا هٰذِهِ الْقَرْيَةَ وَكُلُوا مِنْهَا حَيْثُ شِئْتُمْ وَقُولُوا حِطَّةٌ وَادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا نَغْفِرْ لَكُمْ خَط۪ٓيـَٔاتِكُمْۜ سَنَز۪يدُ الْمُحْسِن۪ينَ

161. O zaman onlara deyilmişdi ki[102]: “Bu şəhərə yerləşin. İstədiyiniz yerdən yeyin. “Günah yükümüzü qaldır!”- deyin və qaöısından boyun əyərək daxil olun ki xətalarınızı örtək. Gözəl davrananların mükafatını artıracağıq”.

فَبَدَّلَ الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ قَوْلًا غَيْرَ الَّذ۪ي ق۪يلَ لَهُمْ فَاَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِجْزًا مِنَ السَّمَٓاءِ بِمَا كَانُوا يَظْلِمُونَ۟

162. Onlardan zülm edənlər, özlərinə əmr edilənin yerinə başqa bir söz söylədilər[103]. Haqsız davranmalarına qarşılıq biz də onlara göydən bir afət göndərdik[104].

 

وَسْـَٔلْهُمْ عَنِ الْقَرْيَةِ الَّت۪ي كَانَتْ حَاضِرَةَ الْبَحْرِۢ اِذْ يَعْدُونَ فِي السَّبْتِ اِذْ تَأْت۪يهِمْ ح۪يتَانُهُمْ يَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعًا وَيَوْمَ لَا يَسْبِتُونَۙ لَا تَأْت۪يهِمْۚ كَذٰلِكَ نَبْلُوهُمْ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ

163. Onlardan dəniz kənarında yerləşən şəhər əhalisini soruş. O xalq, Şənbə günü qadağasını çeynəyirdi[105]. Gözlədikləri balıqlar onlara şənbə günü sürü halında gəlir, şənbədən başqa günlərdə isə gəlmirdi. Yoldan çıxdıqlarına görə onları bax belə imtahana çəkirdik.

 

 

وَاِذْ قَالَتْ اُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًاۨۙ اللّٰهُ مُهْلِكُهُمْ اَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَد۪يدًاۜ قَالُوا مَعْذِرَةً اِلٰى رَبِّكُمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ

164. Onlardan bir dəstə isə belə demişdi: “Allahın həlak edəcəyi ya da şiddətli bir əzaba məruz buraxacağı bu xalqa nə deyə öyüd verirsiniz?” Onlar da: “Rəbbinizə qarşı bir üzrxahlıq olsun[106] və bəlkə Allaha qarşı gəlməkdən çəkinərlər deyə (bunu edirik)”- dedilər.

 

فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِه۪ٓ اَنْجَيْنَا الَّذ۪ينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّٓوءِ وَاَخَذْنَا الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا بِعَذَابٍ بَـ۪ٔيسٍ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ

165. Onlar özlərinə xatırladılan bilikləri unudanda biz də pislikdən çəkindirənləri qurtardıq. Zülm edənləri isə yoldan çıxdıqlarına görə acı bir əzabla yaxaladıq.

 

فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ مَا نُهُوا عَنْهُ قُلْنَا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خَاسِـ۪ٔينَ

166. Qadağan olunan şeylərə qarşı çıxdıqları zaman onlara: “Alçaq meymunlar (kimi) olun!” dedik.

 

وَاِذْ تَاَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ اِلٰى يَوْمِ الْقِيٰمَةِ مَنْ يَسُومُهُمْ سُٓوءَ الْعَذَابِۜ اِنَّ رَبَّكَ لَسَر۪يعُ الْعِقَابِۚ وَاِنَّهُ لَغَفُورٌ رَح۪يمٌ

167. Rəbbin mütləq qiyamət gününə/yenidən diriliş gününə qədər, onlara pis bir əzab verəcək kimsələri göndərəcəyini elan etmişdi. Sənin Rəbbin, əlbəttə cəzanı tezliklə verəndir. Şübhəsiz, O, çox bağışlayandır, rəhmlidir.

 

وَقَطَّعْنَاهُمْ فِي الْاَرْضِ اُمَمًاۚ مِنْهُمُ الصَّالِحُونَ وَمِنْهُمْ دُونَ ذٰلِكَۘ وَبَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّيِّـَٔاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ

168. Onları yer üzündə dəstələrə böldük. Onların xeyirxahları olduğu kimi olmayanları da var idi. Bəlkə dönərlər deyə onları yaxşılıqlar və pisliklərlə sınadıq.

 

فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَرِثُوا الْكِتَابَ يَأْخُذُونَ عَرَضَ هٰذَا الْاَدْنٰى وَيَقُولُونَ سَيُغْفَرُ لَنَاۚ وَاِنْ يَأْتِهِمْ عَرَضٌ مِثْلُهُ يَأْخُذُوهُۜ اَلَمْ يُؤْخَذْ عَلَيْهِمْ م۪يثَاقُ الْكِتَابِ اَنْ لَا يَقُولُوا عَلَى اللّٰهِ اِلَّا الْحَقَّ وَدَرَسُوا مَا ف۪يهِۜ وَالدَّارُ الْاٰخِرَةُ خَيْرٌ لِلَّذ۪ينَ يَتَّقُونَۜ اَفَلَا تَعْقِلُونَ

169. Nəhayət onların ardından o kitaba mirasçı olan bir nəsil gəldi. “Necə olsa bağışlanacağıq[107]”- deyərək, bu dünyanın keçici mənfəətinə yapışdılar. Bənzər bir mənfəət daha görsələr ona da yapışarlar. Kitablarında onlardan, “Allaha dair ancaq həqiqəti söyləyəcəksiniz!” – deyə söz alınmamışdımı? Onun içindəkiləri oxumamışdılarmı? Halbuki Allaha qarşı gəlməkdən çəkinənlər üçün axirət yurdu daha xeyirlidir. Heç ağlınızı işlətmirsiz?

 

وَالَّذ۪ينَ يُمَسِّكُونَ بِالْكِتَابِ وَاَقَامُوا الصَّلٰوةَۜ اِنَّا لَا نُض۪يعُ اَجْرَ الْمُصْلِح۪ينَ

170. Kitaba möhkəm yapışanlara və namazı davamlı qılanlara gəlincə; Biz xeyirxahlıq[108] edənlərin mükafatını zay etmərik[109].

 

وَاِذْ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ كَاَنَّهُ ظُلَّةٌ وَظَنُّٓوا اَنَّهُ وَاقِعٌ بِهِمْۚ خُذُوا مَٓا اٰتَيْنَاكُمْ بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُوا مَا ف۪يهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ۟

171. Bir zaman o dağı (Turi-Sinanı)[110] yerindən qoparıb onların üstünə kölgəlik kimi qaldırdıq və onlar dağın üstlərinə düşəcəyini sandılar. “Sizə verdiyimizə (kitaba) möhkəm tutunun! İçindəki bilikləri ağlınızdan çıxarmayın ki, Allaha qarşı gəlməkdən çəkinəsiniz”,- dedik.

 

وَاِذْ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ كَاَنَّهُ ظُلَّةٌ وَظَنُّٓوا اَنَّهُ وَاقِعٌ بِهِمْۚ خُذُوا مَٓا اٰتَيْنَاكُمْ بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُوا مَا ف۪يهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ۟

 

172. “Rəbbin, Adəm oğullarından onların bellərindən nəsillərini çıxartdığı vaxt onları özlərinə qarşı şahid tutmaq surətilə: “Mən sizin Rəbbiniz deyiləmmi?” (deyir.) Onlar da: “Əlbəttə Rəbbimizsən. Biz buna şahidik” deyərlər[111]. Əksi təqdirdə qıyamət/yenidən diriliş günü “Biz belə bir şeyin şüurunda deyildik”, – deyərdiniz.

 

اَوْ تَقُولُٓوا اِنَّمَٓا اَشْرَكَ اٰبَٓاؤُ۬نَا مِنْ قَبْلُ وَكُنَّا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْۚ اَفَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ

173. Ya da belə deyərdiniz: Əvvəlcədən şərik qoşanlar atalarımız idi. Biz onlardan sonra gələn nəsilik (onlara uyduq). O batilə yönələnlərin etdiklərinin ucbatından bizi yox edəcəksənmi[112]?”

 

وَكَذٰلِكَ نُفَصِّلُ الْاٰيَاتِ وَلَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ

174. Ayələri bax belə müfəssəl olaraq açıqlayırıq ki, bəlkə dönərlər.

 

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَاَ الَّذ۪ٓي اٰتَيْنَاهُ اٰيَاتِنَا فَانْسَلَخَ مِنْهَا فَاَتْبَعَهُ الشَّيْطَانُ فَكَانَ مِنَ الْغَاو۪ينَ

175. Ayələrimizi verdiyimiz kimsənin xəbərini də onlara anlat: (O adam) Ayələrimizdən uzaqlaşınca, şeytan onu özünə tabe etdi[113]. Beləcə boş xəyala qapılıq yoldan çıxanlardan oldu.

 

وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلٰكِنَّهُٓ اَخْلَدَ اِلَى الْاَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوٰيهُۚ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِۚ اِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ اَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْۜ ذٰلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَاۚ فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ

176. Əgər seçim bizdə olsaydı onu ayələrimizlə ucaldardıq. Amma o, arzularına tabe olaraq dünyalığa[114] bağlanıb qaldı[115]. Onun məsəli köpəyin məsəlinə bənzəyir; üstünə getsən də dilini çıxarıb ləhləyər, öz halına buraxsan da dilini çıxarıb ləhləyər. Bu, ayələrimizi yalan sayan xalqın halıdır. Bu qissələri anlar ki, bəlkə düşünərlər.

 

سَٓاءَ مَثَلًاۨ الْقَوْمُ الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا وَاَنْفُسَهُمْ كَانُوا يَظْلِمُونَ

177. Ayələrimizi yalan sayan və özünə zülm edən xalqın məsəli necə də pisdir!

 

مَنْ يَهْدِ اللّٰهُ فَهُوَ الْمُهْتَد۪يۚ وَمَنْ يُضْلِلْ فَاُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ

178. Allah kimi doğru yola sövq edərsə, o doğru yola girmiş olur. Kimi də zəlalətə sövq edərsə, onlar əsil ziyana uğrayanlardır.

 

وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَث۪يرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْاِنْسِۘ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَاۘ وَلَهُمْ اَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَاۘ وَلَهُمْ اٰذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَاۜ اُو۬لٰٓئِكَ كَالْاَنْعَامِ بَلْ هُمْ اَضَلُّۜ اُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ

179. “Biz insanlardan və cinlərdən (sanki[116]) bir çoxunu cəhənnəm üçün yetişdirdik[117]. Onların qəlbləri var, onunla anlamazlar; gözləri var, onunla görməzlər[118]; qulaqları var, onunla eşitməzlər[119]. Onlar enam/heyvan (qoyun, keçi, inək, dəvə[120]) kimidirlər, hətta daha aşağı səviyyədədir[121]. Qafil olanlar da məhz onlardır.”

 

وَلِلّٰهِ الْاَسْمَٓاءُ الْحُسْنٰى فَادْعُوهُ بِهَاۖ وَذَرُوا الَّذ۪ينَ يُلْحِدُونَ ف۪ٓي اَسْمَٓائِه۪ۜ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

180. Ən gözəl isimlər[122] Allahındır. Ona, onlarla dua edin. Onun isimləri barəsində haqdan sapanları tərk edin[123]. Onlara etdikləri əməllərin cəzası veriləcəkdir.

 

وَمِمَّنْ خَلَقْنَٓا اُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِه۪ يَعْدِلُونَ۟

181. Yaratdıqlarımız içində haqqa sarılaraq doğrunu göstərən və onunla ədaləti bərqərar edən bir dəstə həmişə vardır.

 

وَالَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَۚ

182. Ayələrimizi yalan sayanları isə, biz onları heç bilmədikləri bir yerdən addım-addım fəlakətə yaxınlaşdıracayıq[124].

 

وَاُمْل۪ي لَهُمْۜ اِنَّ كَيْد۪ي مَت۪ينٌ

183. Mən onlara möhlət verirəm. Qurduğum oyun çox sağlamdır[125].

 

اَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا مَا بِصَاحِبِهِمْ مِنْ جِنَّةٍۜ اِنْ هُوَ اِلَّا نَذ۪يرٌ مُب۪ينٌ

184. Onlar düşünmədilərmi ki, yoldaşlarında (Muhəmməddə) cinlərin heç bir təsiri yoxdur[126]! O, ancaq açıq-aydın bir xəbərdar edəndir.

اَوَلَمْ يَنْظُرُوا ف۪ي مَلَكُوتِ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللّٰهُ مِنْ شَيْءٍۙ وَاَنْ عَسٰٓى اَنْ يَكُونَ قَدِ اقْتَرَبَ اَجَلُهُمْۚ فَبِاَيِّ حَد۪يثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ

185. Göylərin və yerin hökmranlığına/idarəsinə[127], Allahın yaratdığı hər hansı bir şeyə, əcəllərinin yaxınlaşması ehtimalına diqqət yetirib nəzər salmadılarmı? Artıq bundan sonra hansı sözə inanıb güvənəcəklər?

 

مَنْ يُضْلِلِ اللّٰهُ فَلَا هَادِيَ لَهُۜ وَيَذَرُهُمْ ف۪ي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ

186. Allahın yoldan çıxmış saydığını kimsə yola gətirə bilməz[128]. Onlar öz azğınlıqları içində çaşqın bir vəziyyətdə qalarlar[129].

 

يَسْـَٔلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ اَيَّانَ مُرْسٰيهَاۜ قُلْ اِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ رَبّ۪يۚ لَا يُجَلّ۪يهَا لِوَقْتِهَٓا اِلَّا هُوَۜ ثَقُلَتْ فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِۜ لَا تَأْت۪يكُمْ اِلَّا بَغْتَةًۜ يَسْـَٔلُونَكَ كَاَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَاۜ قُلْ اِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ اللّٰهِ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ

187. Səndən o saatı soruşurlar, nə zaman gəlib son nöqtəni qoyacaq? De ki: “Onun elmi təkcə Rəbbimdədir. Vaxtı gələndə onu ancaq O ortaya çıxaracaq. Göylərdə və yerdə təsiri ağır olacaqdır[130]. O, sizə anidən gələcək[131]. Sanki onun haqqında bir şey öyrənmisən kimi, səndən soruşurlar. De ki: “Onun elmi yalnız Allah qatındadır[132]. Lakin insanların çoxu bunu bilməz”.

 

قُلْ لَٓا اَمْلِكُ لِنَفْس۪ي نَفْعًا وَلَا ضَرًّا اِلَّا مَا شَٓاءَ اللّٰهُۜ وَلَوْ كُنْتُ اَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِۚ وَمَا مَسَّنِيَ السُّٓوءُ اِنْ اَنَا۬ اِلَّا نَذ۪يرٌ وَبَش۪يرٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ۟

188. De ki: “Allah istəmədikcə özümə nə bir fayda saxlamağa nə də bir zərər yetirməyə gücüm çatmaz[133]. Əgər qeybi/gizli şeyləri bilsəydim özümə daha çox xeyir əldə edərdim və mənə pis bir şey toxunmazdı. Mən inanıb güvənən bir xalq üçün ancaq bir xəbərdar edən və müjdələyənəm”.

 

هُوَ الَّذ۪ي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ اِلَيْهَاۚ فَلَمَّا تَغَشّٰيهَا حَمَلَتْ حَمْلًا خَف۪يفًا فَمَرَّتْ بِه۪ۚ فَلَمَّٓا اَثْقَلَتْ دَعَوَا اللّٰهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ اٰتَيْتَنَا صَالِحًا لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِر۪ينَ

189. Sizi bir tək nəfsdən[134] yaradan, onunla sükunətə çatasınız deyə zövcəsini[135] də o nəfsdən yaradan Odur[136]. Kişi onunla birləşdikdə zövcəsi yüngül bir yük yüklənir (hamilə qalır) və onu daşıyır. Yükü ağırlaşanda da Rəbbi olan Allaha hər ikisi belə dua edir: “Bizə xeyirli/sağlam bir övlad verərsən, mütləq şükr edənlərdən olacağıq”.

 

فَلَمَّٓا اٰتٰيهُمَا صَالِحًا جَعَلَا لَهُ شُرَكَٓاءَ ف۪يمَٓا اٰتٰيهُمَاۚ فَتَعَالَى اللّٰهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ

190. Ancaq Allah onlara xeyirli/sağlam bir övlad verdikdə isə Allahın onlara verdiyi övlad barəsində Allaha şəriklər qoşmağa başladılar[137]. Allah, onların şərik qoşduqlarından ucadır.

 

اَيُشْرِكُونَ مَا لَا يَخْلُقُ شَيْـًٔا وَهُمْ يُخْلَقُونَۘ

191. Onlar heç nəyi yarada bilməyən üstəlik özləri də yaradılmış olan şeyləri Allaha şərik qoşurlar?

 

وَلَا يَسْتَط۪يعُونَ لَهُمْ نَصْرًا وَلَٓا اَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُونَ

192. Halbuki onların nə onlara köməklik etməyə gücü çatar, nə də özlərinə bir köməklik edə bilərlər.

 

وَاِنْ تَدْعُوهُمْ اِلَى الْهُدٰى لَا يَتَّبِعُوكُمْۜ سَوَٓاءٌ عَلَيْكُمْ اَدَعَوْتُمُوهُمْ اَمْ اَنْتُمْ صَامِتُونَ

193. O müşrikləri doğru yola çağırsanız sizə tabe olmazlar. Onları çağırsanız da sussanız da sizin üçün fərqi yoxdur(bir əhəmiyyəti yoxdur[138]).

 

اِنَّ الَّذ۪ينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ عِبَادٌ اَمْثَالُكُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَج۪يبُوا لَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ صَادِق۪ينَ

194. Şübhəsiz ki, Allah ilə araya qoyub köməyə çağırdıqlarınız sizin kimi bəndələrdir. Əgər iddianızda haqlısınızsa, hadi çağırın onları sizə cavab versinlər[139].

 

اَلَهُمْ اَرْجُلٌ يَمْشُونَ بِهَاۘ اَمْ لَهُمْ اَيْدٍ يَبْطِشُونَ بِهَاۘ اَمْ لَهُمْ اَعْيُنٌ يُبْصِرُونَ بِهَاۘ اَمْ لَهُمْ اٰذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَاۜ قُلِ ادْعُوا شُرَكَٓاءَكُمْ ثُمَّ ك۪يدُونِ فَلَا تُنْظِرُونِ

195. Məgər onların yeriyəcək ayaqları var? Yaxud tutacaq əlləri var? Ya da görəcək gözləri və ya eşidəcək qulaqları var? De ki: “(Allaha) şərik qoşduqlarınızı çağırın, sonra mənə oyun qurun, heç möhlət də verməyin!

 

اِنَّ وَلِيِّيَ اللّٰهُ الَّذ۪ي نَزَّلَ الْكِتَابَۘ وَهُوَ يَتَوَلَّى الصَّالِح۪ينَ

196. Mənim vəlim (pənahım, yaxınım), bu kitabı nazil edən Allahdır. O, xeyirxahlara vəlilik (pənahlıq) edər.

 

وَالَّذ۪ينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِه۪ لَا يَسْتَط۪يعُونَ نَصْرَكُمْ وَلَٓا اَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُونَ

197. (Ey Müşriklər!) Allah ilə aranıza qoyub köməyə çağırdıqlarınız sizə köməklik etməyə gücləri çatmaz. Onlar özlərinə belə köməklik edə bilməzlər.

 

وَاِنْ تَدْعُوهُمْ اِلَى الْهُدٰى لَا يَسْمَعُواۜ وَتَرٰيهُمْ يَنْظُرُونَ اِلَيْكَ وَهُمْ لَا يُبْصِرُونَ

198. Onları doğru yola çağırsanız, eşitməzlər. Sənə baxdıqlarını görərsən, halbuki onlar görməzlər.

 

خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَاَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِل۪ينَ

199. Sən əfv yolunu tut, mərufu[140] əmr et və cahillik edənlərə[141] bənd olma! üz çevir.

 

 وَاِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللّٰهِۜ اِنَّهُ سَم۪يعٌ عَل۪يمٌ

200. Əgər şeytandan bir vəsvəsə səni tətikləyərsə, dərhal Allaha sığın. Şübhəsiz ki, O, hər şeyi eşidəndir, biləndir[142].

 

اِنَّ الَّذ۪ينَ اتَّقَوْا اِذَا مَسَّهُمْ طَٓائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَاِذَا هُمْ مُبْصِرُونَۚ

201. Allaha qarşı gəlməkdən çəkinənlərə şeytandan bir vəsvəsə toxunduğu zaman, ağlını başına alır (Allahı xatırlayır) və dərhal həqiqəti görmüş olurlar.

 

وَاِخْوَانُهُمْ يَمُدُّونَهُمْ فِي الْغَيِّ ثُمَّ لَا يُقْصِرُونَ

202. Şeytanların qardaşlarına gəlincə, şeytanlar onları xam xəyallara sürükləyər, sonra onlar da bundan əl çəkməzlər[143].

 

وَاِذَا لَمْ تَأْتِهِمْ بِاٰيَةٍ قَالُوا لَوْلَا اجْتَبَيْتَهَاۜ قُلْ اِنَّمَٓا اَتَّبِعُ مَا يُوحٰٓى اِلَيَّ مِنْ رَبّ۪يۚ هٰذَا بَصَٓائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

203. Onlara (istədikləri) bir ayə gətimədiyin zaman “Onu da bir yerdən uydursaydın!”- deyərlər[144]. De ki: “Mən ancaq Rəbbimdən mənə vəhy olunana (Qurana) tabeyəm[145] Bunlar, Rəbbinizdən gələn açıq dəlillərdir. İnanıb güvənən bir xalq üçün doğru yolu göstərən bir rəhbər və rəhmətdir[146].

 

وَاِذَا قُرِئَ الْقُرْاٰنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَاَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ

204. Quran oxunduğu zaman ona qulaq asın və susun[147] ki sizə mərhəmət edilsin.

 

وَاذْكُرْ رَبَّكَ ف۪ي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخ۪يفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْاٰصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِل۪ينَ

205. Günorta və ikindidə[148] təvazö ilə yalvararaq, qorxu içində, alçaq səslə Rəbbini zikr et[149] və qafillərdən olma!

 

اِنَّ الَّذ۪ينَ عِنْدَ رَبِّكَ لَا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِه۪ وَيُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ يَسْجُدُونَ

206. Rəbbinin yanında olanlar[150], Ona qulluq etməkdə təkəbbürlük göstərməzlər. Ona boyun əyər və yalnız Ona səcdə edərlər.

 

 

[1] Bunlara “hurufu muqatta”, yəni tək-tək oxunan hərflər deyilir. Bunların Nəbimizdən soruşulmaması, onların bilinən bir mənası olduğunu göstərir. Yoxsa müşriklər bunu dillərinə dolayar, Nəbimizi hər zaman rahatsız edərdilər. Bu hərflərlə əlaqəli suallar, İslamın Ərəbistan yarımadası xaricinə yayılmasından sonra başlamışdır. Türkcədə belə bir ifadə tərzi yoxdur. Bu hərflərlə başlayan 29 surədən 25-ində  Qurana, dördündə də mühüm bir mövzuya diqqət çəkməsi, onların diqqətlərini cəlb etmək üçün işlədildiyi başa düşülür (Doğrusunu Allah bilir).

[2] Vəli, cəmi “əvliya, övliya”dır. Araya başqa heç bir şey girməyəcək tərzdə bir birinə yaxın olan iki şeydən hər birinə deyilir. Buradan hərəkətlə qohumluq, köməklik və inanc yönündən ortaya çıxan yaxınlıq da məcaz olaraq bu kəlmə ilə ifadə edilir (Müfrədat). İnsana sinir hüceyrələrindən yaxın olan Allah, onun vəlisi yəni ən yaxınıdır (Kaf 50/16). Möminlər, “Allaha yaxındır, Allahın istəkli bəndəsidir” deyib, özləri ilə Allah arasına heç kimsəyi qoymadan, Allahdan istəyəcək şeyləri birbaşa Allahdan istəyər və təkcə Ona qulluq edərlər (Fatihə 1/ 4). Beləliklə, onlar Allahın vəlisi/evliyası, Allah da onların vəlisi olur (Bakara 2/257, Al-i İmran 3/68, Yunus 10/62-63). Ayələr açıq-aşkar olduğu halda təriqətçilər bir vəlayət məqamı icad edir, o məqama vəli və ya evliya deyə qəbul etdikləri şəxslər yerləşdirilərək onlar bir vəsilə/vasitəçi olaraq görülür. Beləliklə Allah ikinci sıraya qoyulur və tövbə edilmədiyi təqdirdə əsla əfv edilməyəcək şirk günahına girilmiş olur. (Bəqərə 2/257, Nisa 4/48,116, Əraf 7/3,30, Səcdə 32/4, Əhqaf 46/4-6).

[3] Bax: Yunus 10/50.

[4] Bax: Maidə 5/109-111.

[5] Allah insanları və cinləri imtahan üçün yaratmış (Zariat 51/56; Mülk 67/2), ömür boyu nələr etdikləri qeydə alınır (Kaf 50/18). Nəticəni axirət günü bildirəcəkdir.

[6] Bax: Kəhf 18/49; Zümər 39/69-70; Haqqa 69/19-29; İnşiqaq 84/7-15.

[7] Bax: Zilzal 99/7-8.

[8] Etdiklərinə qarşılıq özləri rəhin götürüləcəklər (Müddəssir 74/38.

[9] “Səvvarnâkum (صَوَّرْنَاكُمْ) sizə xüsusi bir şəkil verdik”, mənasındadır. Heç kim bir başqasının kopyası deyil ( Ali-İmran 3/6; Mömin 40/64; Həşr 59/24)

[10] Bax: Bəqərə 2/31.

[11] Səcdənin kök anlamı “əyilmə, boyun bükmə” deməkdir (Müfrədat). Günəş, ay, planetlər və ulduzların bir-biri ilə olan mayilikləri səcdə olduğu (Həcc 22/18) kimi, kölgələrin yerə yapşması da səcdədir (Nəhl 16/48). Namaz qılanda edilən səcdə , yerə yapışmaya bənzər şəildədir (Nisa 4/103).

[12] İblis, birinci qat səmada vəzifəli mələklərdən idi. Allaha qarşı çıxanda qovuldu. Artıq o da onu təqib edən cinlər də birinci qat səmaya yaxınlaşa bilməzlər (Hicr 15/16; Səffat 37/6-10).

[13] Ayədən başa düşdüyümüz üzrə, mələklər (cinlər) ölümlü canlılardır. Elə olmasaydı İblis, ömrünün uzadılmasını istəməzdi. Bunların bəzilərinə və İblisə müəyyən bir günə qədər möhlət verilmişdir (Hicr 15/38; Sad 38/81).

[14] Burada İblis, özünü günaha sövq edənin Allah olduğunu iddia edir. Qədərçilər də eyni yolu izləyirlər. Qədərçilər, hər şeyi Allahın müəyyən etdiyini iddia edərək, öz xətalarını Allaha atırlar.

[15] Orası dünyadaki bir baxçadır. Ərəb dilində bitkilərlə örtülü baxçaya “cənnət” deyilir (Müfrədat). Ayrıca bax: Bəqərə 2/266. Adəm dünyada yaradıldı və ona dünyadaki canlıların bilgisi öyrədildi (Bəqərə 2/30-31). Onun zövcəsi və nəslindən gələn büün insanların yaşadığı qiyamət/məzardan qalxma günü yenidən dirildiləcəkləri yer burasıdır (Əraf 7/25; Qələm 68/17).

[16] Bədən deyə məal verdiyimiz Səvə (سوأة) kəlməsinə təfsi və məallarda ədəb yeri mənası verilir. Bu məna, Quran bütünlüyünə tərsdir. Çünki paltar/geyim Allahın ayələrindən bir ayədir. İnsanı digər canlılardan ayıran şeylərdəndir (Əraf 7/26). Adəm və Həvva paltarı, sırf ədəb yerlərini örtmək üçün deyil, bədəni isti və soyuqdan qorumaq və gözəl olmaq üçün geyinmişdilər (Əraf 7/26; Nəhl 16/81;Ənbiya 21/80). Belə ki Maidə 5/31 və Əraf 7/27 ayələrində “səvə” kəlməsi bütün bədən üçün işlədilmişdir.

[17] Adəm əleyhissəlam və zövcəsi bu baxçada olduqları müddətcə nə sıxıntı nə aclıq çəkəcəklər nə də çılpaq qalacaqlardı (Tə-ha 20/118).

[18] Əlimizdəki Quran nüsxələrində mələk olaraq hərəkələnən kəlmə, məlik şəklində də oxunmuşdur (Kəşşaf). Məlik, ən üst səlahiyyər sahibi, sultan və hökmdar deməkdir. Bu oxunuşu, Tə-ha surəsinin mövzu ilə əlaqəli 120-ci ayəsi də təsdiq etdiyi üçün ayəyə yuxarıdakı məna verilmişdir. Təfsir və məallarda “mələk” kəlməsinə önəm verilmişdir. Halbuki, Adəm əleyhissəlam özünə səcdə edən mələklərə qibtə etməsi çox uzaq bir ehtimaldır.

[19] İblisin, insanların bu xüsusiyyətinə (mal-dövlətə düşkünlüyünə, ölməyəcək kimi davranmasına) yaxşı bələd olduğu görülməkdədir. Belə ki, Hüməzə surəsində də Rəbbimiz: “Vay halına! Qiybət edən, tənə vuran hər kəsin. Mal toplayıb onu dönə-dönə sayar. Elə hesab edir ki, mal-dövləti onu həmişəlik yaşadacaqdır”. (Hüməzə 104/1-3).

[20] Bax: Tə-ha 20/117.

[21] Əvvəlki iki ayədə əvəzliklər, Ərəb dilində iki nəfəri Adəmi və Həvvanı göstərəcək şəkildə vurğulandığı halda, bu ayədə ikidən çox insanı göstərəcək şəkildə vurğulanmışdır. O baxçada İblis də Adəmi və Həvvanı yoldan çıxarma günahı işlədiyi üçün bu ifadə tərzi onun da oradan çıxarıldığını göstərir. Bu səbəblə məalda “üçünüz də” deyilmişdir (Bəqərə 2/38).

[22] Paltarın nazil olması, onun yaranmasına səbəb olan amillərin nazil olmasıdır (Müfrədat).

[23] “Sizi qoruyan libas” deyə məal verdiyimiz sifət tamamlaması, “libasu-təqva” yəni təqva libasıdır. Təqva, qorunma deməkdir. Maddi və mənəvi qorunma. İnsandan başqa libas/paltar giyən canlı yoxdur. Bu xüsusiyyətindən ötrü insan, dünyanın hər yerində və hər şəraitdə yaşaya bilir (Nəhl 16/81; Ənbiya 21/80).

[24] Allahın ayələri ikiyə ayrılır: İlki yaradılmış ayələrdir ki, kainatdakı bütün varlıqlar buna daxildir. İkincisi nazil olan/endirilən ayələrdir ki, ilahi kitablar bunlardandır (Füssilət 41/52-53; Şura 42/13-14). Yaradılmış ayələr, nazil olan ayələrin doğruluğunun işarəsidir. Çünki, həm kainatı yaradan həm də onunla əlaqəli ən doğru məlumatları verən Allahdır. Yaradılan və nazil olan ayələr arasında təzad olmaz, əksinə, qopmaz bir bağ vardır və bir-birini təsdiqlər. Elmin mənbəyi Allahın yaratdığı ayələrdir. Bu sahədə Allahın nazil etdiyi ayələrdən də faydalanılarsa, elmdə ağla-xəyala gəlməyəcək tərəqqi yaşanacaqdır.

[25] “Fitnə”, qızılı içindəki yad maddələrdən ayırmaq üçün oda soxmaqdır (Müfrədat). Quranda bu kəlmə imtihan (Əraf 7/155), aldatma (Əraf 7/27), cəhənnəm əzabı (Zariat 51/10-14) və savaş (Bəqərə 2/216) anlamlarında işlədilmişdir.

[26] Cinlərdən olduğu kimi insanlardan da şeytanlar vardır (Nas 114/1-6). Bu, bir vəsfdir. İnsan və cin şeytanlarının hər biri digərinə təsir edər (Ənam 6/131).

[27] Bax: Zümər 39/2-3.

[28] Adəm əleyhissəlamı və Həvvanı necə yaradıbsa insanların sonrakı yaradılışları da eyni şəkildə torpaqdan olacaqdır.

[29] Övliya, vəlinin cəmidir. Bu ayəyə görə, Allahdan başqa qeydsiz-şərtsiz əmrinə itaət edilən hər varlıq, Allah ilə araya qoyulmuş şeytan statüsündədir. Zəlalətdə olanlar da bu şeytanların əmrinə girənlərdir. Bunlar, Allahı ikinci sıraya qoyduqları üçün müşrik olurlar.

[30] Burada “Adəm oğulları” ifadəsindən həm oğlan uşaqları həm də qız uşaqları nəzərdə tutulur.

[31] Burada keçən “zinət (الزينة)” kəlməsi, Əraf 26-cı ayədə “gözəl göstərən” anlamındakı (رِيش) kəlməsi ilə ifadə edilmişdir. Libas/paltar, həm qadının həm də kişinin zinətidir. Onları gözəl göstərir.

[32] İsraf, həddi aşmaqdır (Müfrədat). İsraf ilə eyni kökdən gələn feillər Quranda, həddi aşan hər cür davranış (Ali İmran 3/147; Nisa 4/6) və xərcləmə anlamında işlədilir. Bundan əlavə Allahın ayələrinə qarşı hər davranış üçün də işlədilir (Tə-ha 20/127; Zümər 39/53).

[33] Dünyada zinətlər və təmiz ruzilər əslində Allaha inanıb güvənənlər üçündür. Ancaq Allah digər insanların istifadə etməsinə maneəçilik etməz. Axirətdə isə təkcə cənnət əhalisi bu imkanlardan faydalanacaqdır (Həcc 22/23; Fatır 35/33).

[34] “Pozğun işləri” deyə məal verdiyimiz söz, fəvahiş kəlməsinin cəmidir. Ərəbcə cəm ən az üç olur. Zina (İsra 17/32) ilə kişi-kişiyə əlaqə (Əraf 7/80; Ankəbud 29/28). Quranda açıq bildirilmişdir. Üçüncüsü də qadın –qadına (lezbiyənlik) olan əlaqədir.

[35] “Günah” anlamı verdiyimiz “ism(إِثْمَ)” kəlməsi, insanı savabdan uzaqlaşdıran davranış mənasındadır (Müfrədat). Quranda “ism”, olaraq keçən davranışların hamısı haram kateqoriyasına girər.

[36] Kim olur-olsun, Allahın elçiləri daxil, bir varlığı müqəddəsləşdirib, onu Allahla özləri qoymaq, dində haram və halal məslələrinə səlahiyyətli görmək Allaha şərik qoşmaq deməkdir. Elçilər, Allahın sözlərini çatdırmağa və Onun əmrlərinə tabe olmağa çağırır (Ali İmran 3/21, 78-80; Maidə 5/92, 99; Rad 13/40; Nəhl 16/35; Nur 24/54; Yasin 36/16-17; Təğabun 64/12).

[37] Müddəti müəyyən edilmiş əcəl (əcəli müsəmma), yalnız Allahın bildiyi yaşama tarixidir. Bu müddət bitdiyi zaman insan ölür. Bəzi səhv davranışlar, bu əcəli qısalda bilər (İbrahim 14/10; Nuh 71/4). Bir nümunəsi də Yunus əleyhissəlamdır (Saffat 37/139-149).

[38] Ənam 6/130.

[39] Bax: Bəqərə 2/136, 213; Ali İmran 3/84.

[40] Bax: Əhzab 33/66-68; İbrahim 14/21.

[41] Bax: Furqan 25/68-69.

[42] Bax: Məaric 70/4.

[43] Təsdiq yönündən İncildə belə yazılıdır: “Bunu deyim ki, dəvənin iynə dəliyindən keçməsi, (paylaşmayan) zənginin Tanrı hakimiyyəti (güvənliyi) altına girməsindən daha rahatdır” (Matta 19/24; Markos 10/25; Luka 18/25).

[44] Bax: Məryəm 19/63; Zuxruf 43/72.

[45] İvec  (عوج), diqqətli baxmadıqca gözə çarpmayan əyrilikdir (Müfrədat). Dində etdikləri əyriliklər rahat görülməsin deyə doğruya çox yaxın görünən əyriliklərə baş vururlar. Bu səbəblə ən təhlükəli əyrilik/yanlış, doğruya ən çox bənzəyəndir.

[46] Cəhənnəmdən çıxmayacaq olanlar bunlardır (Məryəm 19/72).

[47] Bunlar, daha mühakimə edilməmiş insanlardır.

[48] Bunlar böyük ölçüdə insanları din, Allah adından insanları əyri yola sövq edən, tağutluq edən din və dövlət adamlardır.

[49] Bax: Əraf 7/32.

[50] Bax: Ənam 6/70.

[51] Bu elm (üsul), ayələri ayələr ilə açıqlama üsuludur. Daha geniş məlumat üçün bax: Ali imran 3/7; Hud 11/1-2. dipnotları.

[52] Bax: Tə-ha 20/124-126; Zuxruf 43/36-37.

[53] Yer və göylərin cəmi altı gündə yaradıldığını göstərən ayələr bunlardır (Yunus 10/3; Hud 11/7; Furqan 25/59; Səcdə 32/4-5; Füssilət 41/9-12; Kaf 50/38; Hədid 57/4).  Allah qatındakı bir gün bizə görə min il olduğu üçün (Həcc 22/47) bu ayədəki altı gün altı min il deməkdir.

[54] Quran, xalqın dili ilə nazil olmuşdur (İbrahim 14/4). Xalq dilində “ərş” səltənət taxtıdır (Yusuf 12/100; Nəml 27/23). Ərşə istiva, səltənətin başına keçmək” mənasındadır. Türk dilində də bu mənada “padişah təxdə çıxdı”, “Filankəs qoltuğuna yerləşdi” kimi ifadələr işlədilir. Bilavasitə “Allah ərşə istiva etdi” sözü də kainatın idarəsinin Allahın əlində olduğunu ifadə edər (Yunus 10/3; Rad 13/2; Tə-ha 20/5; Furqan 25/59; Səcdə 32/4; Hədid 57/4).

[55] Bax; Rad 13/2; İbrahim 14/33; Nəhl 36/12; Ənkəbud 29/61; Loğman 31/29; Fafır 35/13; Yasin 36/37-40; Ləyl 92/1-20.

[56] Bax; Yunus 10/3,31; Hud 11/123; Rad 13/31; Yasin 36/82.

[57] Bax: Rum 30/46; Furqan 25/48; Nəml 27/63.

[58] Bax: Fatır 35/9.

[59] Nuh qissəsi haqqında ətraflı məlumat üçün baxın: Yunus 10/71-73; Hud 11/25-48; Müminun 23/23-30; Nuh 71/1-28.

[60] Hud qissəsi haqqında ətraflı məlumat üçün baxın: Hud 11/51–60, Şuəra 26/124–140, Fussilət 41/15–16, Əhkaf 46/21–25,  Zariyat 51/41–42, Fəcr 89/6–8.

[61] Salih qissəsi haqqında ətraflı məlumat üçün baxın:  Hud 11/61–68, Hicr 15/80–84, Şuara 26/141–159, Nəml 27/45–53, Fussilət 41/17–18, Zariyat 51/43–45, Qəmər 54/23–31, Şəms 91/11–15.

[62] Bax: Hud 11/64–68, Şuəra 26/142–159,

[63] Elçilər xalqın içində olduğu halda Allah əzab göndərməz (Ənfal 8/33).

[64] Quranda kişi-kişiylə, qadın-qadınla və nikahsız olaraq qadınla kişi arasındaki cinsi əlaqəyə “fuhuş” deyilir. Bunu görənə da “fahişə ( الْفَاحِشَةَ)”.

[65] Lut xalqı, eşcinsəlliyi/geyliyi açıq-aşkar, ictimai yerlərdə, zorla və təşkilatlı şəkildə edirdi (Hud 11/78-79; Hicr 15/67-70; Nəml 27/54; Ənkəbud 29/29). Bu məsələdə onları keçən bir xalq olmamışdı.

[66] “(bədəninin) qalıntısı qalanlardan oldu” deyə məal verdiyimiz kəlmə “ğabir (غابر) dir (Lisanul Ərəb). Yanardağ külləri altında qalan cəsədlərin içi yox olur amma çölündə bir şeylər qalır (Saffat 37/137-138). Bu kəlmə təkcə yanardağı patlaması nəticəsində lav küllərinin altında qalan Lut əleyhissəlamım arvadı və digər inanmayanlarla əlaqəli olaraq tam yeddi dəfə keçər (Hicr 15/60; Şuəra 26/171; Nəml 2757; Ənkəbud 29/32-33; Saffat 37/135)

[67] Bax: Hicr 15/74.

[68] İvec  (عوج), diqqətli baxmadıqca gözə çarpmayan əyrilikdir (Müfrədat). Dində etdikləri əyriliklər rahat görülməsin deyə doğruya çox yaxın görünən əyriliklərə baş vururlar. Bu səbəblə ən təhlükəli əyrilik/yanlış, doğruya ən çox bənzəyəndir.

[69] Səbr kəlməsi, “özünü tutmaq, dayanmaq, duruşunu, dirayətini pozmamaq” kimi mənalara gəlir.

[70] “Şaə” ( شاء ) feili “bir şey etmək” mənasındakı şey ( شيء) məsdərindən törəmişdir. Allahın bir şey etməsi o şeyi var etməsi, insanın bir şey etməsi də o şey üçün lazım olan səyi göstərməsidir (“Mufrədat”). Allah, hər şeyi bir ölçüyə görə var edər (Qəmər 54/49, Rad 13/48). Allah hər kəsin doğru yolda olmasını istəyər (Nisa 4/26) amma təkcə doğru işlər görəni doğru yolda sayar (Nur 24/46). Buna görə “şaə” feilinin icraçısı bəndə olarsa “seçib etdi”, Allah olarsa, “seçib yaratdı” mənasına gəlir. Allah, insanlara seçimlərinə görə davranma hürriyyəti verməsəydi, heç kimsə yanlış bir iş görə bilməz və imtahan deyə də bir şey olmazdı (Nəhl 16/93, Yunus 10/99). Yanlış bir qədər anlayışını İslama yerləşdirmək istəyənlər, böyük bir təhrifə yol verərək şaə ( شاء ) feilinə hər yerdə iradə yəni “istəmək və diləmək” mənasını vermiş və bunu təfsirlərə hətta sözlüklərə belə yerləşdirərək, bir çox ayənin məalını pozmuşlar.

[71] Bax: Hud 11/94; Şuara 26/189.

[72] Duha kəlməsi, günün müəyyən bir bölümünə (Gün çıxandan 45 dəqiqə sonra və günortaya 45 dəqiqə arası) deyilən vaxtdır (Tə-ha 20/59).

[73] Bax: Tə-ha 20/128.

[74] Firon, İsrail oğullarını kölələşdirdi (Tə-ha 20/47; Müminun 23/45-48; Şuara 26/16-22).

[75] Bax: Yunus 10/110; Tə-ha 20/62-64; Şuara 26/34-35.

[76] Uydurma mənası verdiyimiz kəlmə “ifk- إفك” kökündəndir. İfk, yalan və əsilsiz şeylərlə birini bir şeydən çevirməkdir (əl-Ayn). Sehrbazların fırıldaqları bu kəlmə ilə ifadə edilməkdədir.

[77] Bax: Nisa 4/78; Şura 42/30-31.

[78] Qan afəti, Tövratda təfərrüatlı anlatılmaqdadır: “Sonra Rəbb, Musaya belə dedi: “Haruna de ki, Əsanı al və əlini Misirin suları üstünə- çayların, kanalların, hovuzların və bütün su hövzələrinin üstünə- qoy, hamısı qana çevrilsin. Bütün Misirdə taxda və daş qablardakı sular belə qana çevriləcək. Musa və Harun, Rəbbinin buyurduğu kimi etdilər. Harun, Fironla görəvlilərin gözü qarşısında əsasını qaldırıb çayın sularına vurdu. Bütün sular qana çevrildi. Çaydakı balıqlar öldü, çay iylənməyə başladı. Misirlilər çayın suyunu içə bilmədilər. Misirin hər yerində qan var idi (Misirdən Çıxış 7/19-21).

[79] Bax: Bəqərə 2/50; Ənfal 8/54; İsra 17/103; Tə-ha 20/78; Şuara 26/66; Zuxruf 43/54-55; Zariyat 51/40.

[80] Bax: Əraf 7/128-129; Şuara 26/57-59; Qəsas 28/5; Duhan 44/25-28.

[81] İlk fürsətdə yoldan çıxdılar. Əraf 7/129; Yunus 10/12-14; Tə-ha 20/85-97, 115-122; Alaq 96/6-7.

[82] Bəqərə 2/49.

[83] Bəqərə 2/51.

[84] Bax: Nisa 4/164.

[85] Ənam 6/154.

[86] Bax: Ta-ha 20/88.

[87] Allah Musaya xalqının yoldan çıxdığını əvvəlcədən bildirmişdi. Bax: Tə-ha 20/83.

[88] Bax: Tə-ha 20/86.

[89] Bu hadisə Tövratda belə izah edilir: “Musa düşərgəyə yaxlaşanda, buğa heykəlini və oynayan insanları gördü; çox hirsləndi. Əlindəki löhələri fırladıb dağın ətəyində parçaladı” (Tövrat, Misirdən Çıxış 32/19).

[90] Fitnə üçün bax: Əraf 7/27-ci ayənin dipnotu.

[91] Şaə  (شاء) feili ilə əlaqəli əlavə məlumat üçün bu surənin 89-cu ayəsinin dipnotuna baxın.

[92] Bax: Bəqərə 2/3-5, 177.

[93] Bax: Nisa 4/175; Ənam 6/54; Əraf 7/56.

[94] Quranda “Ümmi” kəlməsinin üç mənası var: Biri, özünə kitab verilməmiş olan (Ali-İmran 3/20) İkincisi inandığı kitabın içindəkilərini bilməyən (Bəqərə 2/78), üçüncüsü Məkkəli (Cümə 62/2) mənasındadır. Nəbimiz də əvvəllər kitab biliyinə yiyələnməmişdi (Şura 42/52-53; Ankəbud 29/47-48). Son nəbinin İsmayıl əleyhissəlamın nəslindən gələcəyi və Məkkədən çıxacağı Tövrat və İncildə yazılı olduğu üçün (Əraf 7/157-158), Tövrat, Təsniyə 18/18, 19, Məzmurlar 84/6), (İncil, Matta 21/42-44). Quranda onunla əlaqəli işlədilən Ümmi kəlməsi, Məkkəli mənasındadır.

[95] Məzhəb fəqihləri bu ayəyə əsaslanaraq Muhəmməd əleyhissəlamın halal-haram qoyma səlahiyyəti olduğunu və bu səlahiyyətlə Quranda olmayan bəzi əlavə qadağalar qoyduğunu iddia edirlər. Halbuki Allahın elçisinin yaxşılığı əmr edib pisliklərdən uzaqlaşdırması, tayyibatı/təmiz, xəbaisi/pis şeyləri haram etməsi əslində Quranda olan hökmü bildirməsidir. Bu feillərin Rəsulullaha nisbət edilməsi, onun rəsul elçi olması səbəbiylədir. Allahın elçiləri Allahın kitabındakı əmr və qadağaları, heç bir əlavə və əksiltmə etmədən olduğu kimi təbliğ edərlər. Əgər bir əlavə haram qoymağa qalxarsa Təhrim surəsinin başında olduğu kimi xəbərdar edilmişdir.

[96] Bu, əvvəlki ümmətlə yüklənən, gələcək nəbiyə inanma və ona dəstək olma sorumluluğudur (Bax: Bəqərə 2/286 dipnotu).

[97] Etdikləri xətalar səbəbi ilə İsrail oğullarına ağır sorumluluqlar yüklənmişdi. Tövratda da bu vəziyyət oxşar şəkildə “zincir” kəlməsi ilə məcaziləşdirilmişdir: “Ələ salmayın artıq yoxsa zincirləriniz daha da qalınlaşır. Çünki bütün ölkənin mütləq yıxılacağını Rəbbdən, Hər şeyə hakim Rəbdən eşitdim”. (Yeşaya 28/22).

[98] Bax: Yunus 10/56; Möminun 23/80; Mömin 40/68.

[99] Ali İmran 3/113; Maidə 5/66; Nəhl 16/89.

[100] Tövratda “men” lə əlaqəli bu ifadələr yer alır: “Rəbb Musaya, Sizə göydən çörək yağdıracağam”, dedi. Xalq hər gün gedib günlük çörəyini toplayacaq, beləcə onları sınağa çəkəcəyəm. görək Mənim qanunlarıma görə yaşayırlarmı, deyə” (Çıxış 16/4-5). Quranda da bu hadisə geniş qeyd olunur (Bəqərə 2/61).

[101] Bax: Bəqərə 2/60.

[102] Bax: Bəqərə 2/57-61; Maidə 5/20-26.

[103] Ora girmə əmrinə qarşı çıxanlar, sanki Allah, o yerin xalqı ilə savaşmağı əmr etmiş kimi bu sözü dedilər: “Bax Musa! Onlar orada olduqları müddətcə biz əsla ora girməyəcəyik. Sən və Rəbbin gedin onlara döyüşün. Biz burada oturub gözləyəcəyik”. (Maidə 5/22-24). Tövratda da ora heç savaşmadan girəcəkləri bildirlir (Yasanın Təkrarı 7/1).

[104] Bax: Bəqərə 2/59.

[105] Şənbə günü qadağası ilə əlaqədar Tövratda hökm belədir: “Tanrı Rəbbin buyruğu ecabı Şabat gününü tut və müqəddəs say. Altı gün çalışacaq, bütün işlərini görəcəksən. Amma yeddinci gün mənə, Tanrı Rəbbə Şabat günü olaraq adanmışdır. O gün sən, oğlun, qızın, qulların, öküzün, eşşəyin ya da hər hansı bir heyvanın, aranızdakı əcnəbilər daxil, heç bir iş görməyəcəksiniz. Belə ki, sənin kimi kişi və qadın qulların istirahət etsinlər”. (Təsniyə 5/12-14).

[106] Bu ayə, hər möminin çevrəsindəki hadisələrə qarşı məsuliyyətli yanaşması və pis iş görənlərə ən azından öyüd verərək müdaxilə etməsi lazım olduğunun dəlilidir. Ətrafımızda olan pis işlərə, pozğunluqlara qarşı əlaqəsiz qalmamağımızı ayə açıq şəkildə bildirməkdədir.

[107] Bax: Bəqərə 2/80; Ali İmran 3/24.

[108] Salih və ya Muslih insan sadəcə yaxşılıq etməklə qalan deyil, əyrini doğruya, yıxılan düzəltməyə, pis şeylərin qarşısında durmaya çalışan və bir çox quruculuq işləri görən insandır.

[109] Bax: Kəhf 18/30.

[110]  Bax: Bəqərə 2/63; Nisa 4/154.

[111] İnsan nəslinin davam etməsi ilə əlaqəli olaraq Adəm oğullarının arxasından/belindən çıxan tək şey, bel sümüyü ilə ləyən sümükləri arasından çıxan yumurta və spermdir (Tarıq 86/7). İnsan bu iki maddənin, rəhm girişində birləşib yumurtanın əmələ gəlməsi və özünəməxsus xüsusiyyətlərin meydana gəlməsi ilə birlikdə yaranmağa başlayır (Ali iMran 3/6; Mürsəlat 77/22-23). Bu səbəblə ayədəki Adəm oğullarından onların bellərindən nəsillərini çıxartdığı vaxt doğum vaxtını deyil, qadının və kişinin büluğa çatdığı ilk vaxtı ifadə edən məcaz ifadədir. Bu vaxtdan etibarən məsuliyyət başlayır. Lakin doğumdan etibarən özünü və çevrəsini izləməyə və müəyyən bir səviyyəyə gələndə suallar verməyə başlayır. Çünki ona üflənən ruh sayəsində insan, biliyə və öyrəndiklərini dəyərləndirməyə başlayır (Möminun 23/14; Səcdə 32/7-9). Nəticədə Allahı tək Rəbb, yəni özünün və büün varlıqların sahibi və hakimi olduğunu anlayır. Allah, daxildən onlara: “Elestu bi Rabbikum = Mən sizin Rəbbiniz deyiləmmmi?!”, deyə soruşar. Onlar da daxildən tam bir qərarlılıqla “Bəla = Əlbəttə Rəbbimizsən!” deyər. Quranda hər şeyin nümunəsi vardır (İsra 17/89; Kəhf 18/54; Rum 30/58; Zümər 39/27).

[112] Özlərinə elçi gəlməyən xalqlar, təkcə şirkdən və beynəlxalq (fitri) doğrulardan məsuliyyət daşıyır.

[113] Bax: Zuxruf 43/36-37.

[114] Bax: Kəhf 18/7.

[115] Bax: İsra 17/18-21.

[116] Allah, insanları və cinləri özünə qulluq etsin deyə yaratdığı halda (Zariyat 51/56), onların çoxu öz iradələri ilə üsyan etmiş və bu hala düşmüşlər. Cümlə məcaz olduğu üçün “sanki” kəlməsini əlavə etdik.

[117] Bir çoxu bu ayəni “İnsanların və cinlərin çoxunu cəhənnəm üçün yaratdıq” deyə, məallandırırlar. Halbuki, “zərəa (ذرأ)” feili “xalaqə” feilindən fərqli olaraq yetişdirmək mənasındadır (Ənam 6/136; Nuh 71/17; Möminun 23/79).

[118] Bu ayədə insana məxsus “bəsirət/görmə” kəlməsi keçər. Bəsirət digər canlıların görməsindən fərqli olaraq ilərisini, səbəb və nəticəni də görməkdir.

[119] İnsanda heyvandan fərqli olaraq, qulaq; təkcə eşitmək üçün deyil, qulaq asmaq/dinləmək üçün vardır. Göz; təkcə baxmaq üçün deyil, baxdığını görmək və gördüyü şeyi mühakimə etmək üçün vardır ki, buna bəsirət deyilir. Könül; qəlbdən fərqli olaraq təkcə qan dövranı orqanı deyil, qərar vermə orqanıdır. Yəni, bir şeyi seçmək; edib etməmək qabiliyyətidir ki, belə bir seçim qabiliyyəti heyvanlarda olmaz. İnsanlar bu üç cövhər vasitəsiylə, qurma, yaratma, icad, elm və mədəniyyət sahibi olurlar. Bunlar doğru məqsədlərdə işlədilmədiyi təqdirdə, pozğunçuluq, yıxım, müharibə, qəsb və hər cür pozğunçuluqlara səbəbiyyət verirlər. Qısacası, insan bu ruh sayəsində heyvanlardan fərqlənir və imtahan edilir. İnsan, bu cövhəri Allahın istədiyi istiqamətlərə yönləndirərsə, həm dünyası həm də axirəti üçün cənnətini hazırlayar, Əksi təqdirdə öz pis məqsədlərinə istifadə edərsə, həm dünyasını həm də axirətini cəhənnəmə çevirər.

[120] Bax: Ənam 6/143-144.

[121] Bax: Bəqərə 2/171.

[122] Ən gözəl isimlərin Allaha aid olması, Onun ən gözəl xüsusiyyətlərə sahib olduğunu ifadə edər.

[123] Bax: İsra 17/110-111; Taha 20/8; Həşr 59/24.

[124] Bax: Bəqərə 2/15.

[125] Bax: Ənam 6/42-45; Zuxruf 43/33.

[126] Bax: Səbə 34/46; Qələm 68/2.

[127] Bax: Ənam 6/75.

[128] Onlar yola gəlmədən Allah onları yola gəlmiş saymaz (Qəsas 28/56).

[129] Bax: Bəqərə 2/15; Ənam 6/110.

[130] Göy də yer də yox olmuş və ilk halına dönmüş olacaq (İbrahim 14/48; Ənbiya 21/104; Nəbə 78/28-30; İnfitar 82/1-3.)

[131] Bax: Nəhl 16/77; Qəmər 54/50.

[132] Bax: Loğman 31/34; Naziat 79/42-44.

[133] Bax: İnsan 76/30; Təkvir 81/27-29.

[134] Nəfs kəlməsi, həm bədən həm də ruh mənalarına gəlir (Zümər 39/42). Bu ayədəki nəfs, bədənin toxumunu göstərən mayalanmış yumurtadır. Bədənin əmələ gəlməsi, üç qaranlıq bölgədə tamamlanır (Zümər 39/6). Bunlar: Yumurtalıq/qərarı məkin (Müminun 23/13; Mürsəlat 77/21), rəhim kanalı/müstəqar və rəhmin içi yəni müstəvdadır (Ənam 6/98).

[135] Zövc, yəni cüt kəlməsinin müənnəsi dişi cinsi (zövcə) Quranda keçmir. Qadın, kişinin zövci; kişi də qadının zövcidir. İkisi də mayalanmış yumurtadan yəni nəfsi vahidədən yaradılmışdır (Əraf 7/189). 

[136] Bax: Rum 30/21.

[137] Övladlarının yaxşı olmasını Allaha deyil, şərik qoşduqlarına bağlamaya çalışırlar.

[138] Bax: Ənam 6/68-69.

[139] Bax: Fatır 35/14; Əhqaf 46/4-6.

[140] “Məruf və Örf” gözəlliyi ağıl və din yolu ilə bilinən şeydir.

[141] “Cahillik edənlər” deyə, məal verdiyimiz “cahil/جاهل kəlməsi, bilməyən mənasına gəldiyi kimi, bilinənin, olması gərəkənin əksinə davranan mənasına da gəlir (Müfrədat). Ayədə mərufa, yəni hər kəsin doğru olduğunu bildiyi şeyə tabe olmayan insandan bəhs edildiyi üçün buna cahil deyil “cahillik edən” deyilir. Çünki belə bir insan, doğrunu bildiyi halda bilmir kimi davranır.

[142] Bax: Möminun 23/97-98; Füssilət 41/36.

[143] Artıq işlədikləri günahlar vərdiş halına gəlmiş olur.

[144] Nahl 16/103.

[145] Ənam 6/50; Yunus 10/15; Əhqaf 46/9.

[146] Bax: Ənam 6/104; Nəml 27/77; Casiyə 45/20.

[147] Namazda imamın Quranı səsli oxuduğu rükətlərdə, onu eşidən camaat susub dinləyər amma eşitməyən, Fatihəni özü oxuyar.

[148] Günorta və ikindi namazının yüksək səslə oxunmamasının dəlili bu ayədir. Ətraflı məlumat üçün bax: https://www.muselmanlar.com/fitvalar/6079.html

[149] Zikir, bağlamları ilə birlikdə düşünülüb öyrənilən doğru bilik, o biliyi hərəkətə keçirmək üçün ağılda tutmaq, dilə gətirməkdir (Müfrədat). Doğru biliyin mənbəyi Allahın yaratdığı və nazil etdiyi ayələridir. İnsanı ancaq bu bilik mütməin/huzura qavuşdurur (Rad 13/28). Allahı zikr etmək; Onu, kitabını və yaratdığı ayələri diqqətə almaq, ağıldan çıxarmamaq və onların üzərində düşünməkdir. İnsan bunlardan bildiyi qədəri ilə məsuliyyət daşıyır (Bəqərə 2/209)

[150] Bax: Nisa 4/172-173; Füssilət 41/37-38.